Bu gün istənilən məişət texnikası mağazasının “Tozsoranlar” bölməsində saysız-hesabsız model görmək mümkündür. Quru və nəm təmizlik üçün nəzərdə tutulmuş, iri və kompakt, təkərli və portativ müasir tozsoranlar ən son texnoloji yeniliklər əsasında hazırlanır ki, evin təmizlənməsi mümkün qədər asan və hətta zövqlü olsun.
Bu gün Electrolux və ya Miele kimi brendlərin müasir modellərinə baxarkən təsəvvür etmək çətindir ki, bir vaxtlar xalça təmizləmək üçün bütöv bir maşın və hətta iki at gücü tələb olunurdu.
“Snarling Billy” və ilk vakuum təmizləmə cəhdləri
1901-ci ildə ingilis mühəndisi Hubert Booth benzinlə işləyən və “Snarling Billy” adlandırılan ilk vakuum təmizləmə qurğusunu təqdim etdi. Beş at gücünə malik nasos yol kənarında saxlanılır, təmizlənəcək xalçalar isə küçəyə çıxarılırdı.
Lakin bu, tozun mexaniki yolla təmizlənməsi istiqamətində atılan ilk addım deyildi.
İlk mexaniki tozsoran ideyaları
Hələ 1860-cı ildə amerikalı ixtiraçı Daniel Hess hava axını yaradan fırlanan fırçalar və körüklərlə işləyən mexaniki qurğu üçün patent almışdı. Maraqlıdır ki, o, tozun yığılması üçün iki su kamerasından istifadə etmişdi. Bu ideya sonralar su filtrasiyalı tozsoranların əsasını təşkil etdi.
Doqquz il sonra Çikaqodan Ives McGaffey “Whirlwind” adlı qurğunu təqdim etdi. Bu cihaz müasir şaquli tozsoranlara bənzəsə də, əl ilə idarə olunduğuna görə istifadə baxımından çox yorucu idi. Elektrik mühərriki ilə uyğunlaşdırmaq cəhdləri uğursuz oldu və layihə dayandırıldı.
“Snarling Billy”nin yüksəlişi və qadağası
“Snarling Billy” Londonda böyük maraq doğurdu. Qurğu kral sarayında nümayiş etdirildi, hətta Osmanlı sultanı II Əbdülhəmid sarayı üçün belə bir cihaz sifariş etdi.
Lakin yüksək səs-küy səbəbindən şəhər sakinlərinin əsas nəqliyyat vasitəsi olan atlar qorxurdu. Nəticədə London polisinin qərarı ilə bu tozsoranların küçələrdə istifadəsi qadağan edildi. Qurğunun iri ölçüsü və baha qiyməti isə onu evlər üçün əlverişsiz edirdi.
Elektrik dövrü: Motorlu fırçanın doğulması
1907-ci ildə amerikalı Murray Spengler şəxsi ehtiyacdan çıxış edərək elektriklə işləyən ilk kompakt tozsoranı yaratdı. Toz allergiyasından əziyyət çəkən Spengler uzun saplı, parça toz torbalı yüngül bir cihaz hazırladı.
Bu ixtira onun işlədiyi fabrikin meneceri William Hoover tərəfindən fərq edildi. Patent alındıqdan sonra Hoover öz dəri fabrikini tozsoran istehsal edən şirkətə çevirdi. Nəticədə bazara çıxarılan modellərin çəkisi təxminən 20 kq idi ki, bu da əvvəlki qurğularla müqayisədə xeyli yüngül sayılırdı. Lakin qiymət hələ də hər kəs üçün əlçatan deyildi.
Çəki uğrunda yarış: Siemens və Electrolux
Hoover ilə paralel olaraq Siemens mühəndisləri də vakuum texnologiyasını inkişaf etdirirdi. 1906-cı ildə 150 kq çəkisi olan təkərli qurğular daha yüngül modellərlə əvəzlənməyə başladı.
Avropada isə isveçli ixtiraçı Axel Wenner-Gren nasosu fanla əvəz edərək tozsoranların çəkisini əhəmiyyətli dərəcədə azaltdı. Lux 1 modeli cəmi 14 kq idi və böyük populyarlıq qazandı. Daha sonra Electrolux Model V ortaya çıxdı və Sovet İttifaqında məşhur olan “Raketa” tozsoranının prototipinə çevrildi.
Müharibədən sonra: filtrasiya və səssizlik problemi
İkinci Dünya Müharibəsindən sonra tozsoran texnologiyası sürətlə inkişaf etdi. Əsas problemlərdən biri çıxan havanın yenidən otağa təmiz şəkildə qaytarılması idi.
İstehsalçılar bunu:
-
çoxqatlı filtrasiya,
-
su filtri,
-
HEPA sistemləri
ilə həll etməyə çalışdılar. Su filtrasiyalı modellər daha ağır olsa da, hava təmizləmə baxımından üstünlük qazandı. Paralel olaraq səs-küyün azaldılması da əsas məqsədlərdən biri oldu.
Müasir dövr və seçim azadlığı
Bu gün tozsoranlar tamamilə fərqli formalarda təqdim olunur:
-
şaquli (stick) tozsoranlar
-
təkərli klassik modellər
-
əl tipli mini tozsoranlar
-
mərkəzi vakuum sistemləri
Şaquli modellər yüngül və rahatdır, təkərli modellər isə tez-tez əyilməkdə çətinlik çəkənlər üçün daha münasibdir. Mini tozsoranlar isə əl çantası ölçüsündə kompakt həll təklif edir.
Nəticə
Tozsoranların tarixi texnologiyanın gündəlik həyatı necə dəyişdiyinin aydın nümunəsidir. Bir vaxtlar küçədə işləyən nəhəng və səs-küylü qurğulardan bu gün ağıllı, səssiz və yüngül modellərə qədər uzun bir yol qət edilib. Müasir istehlakçı isə artıq öz ehtiyacına və həyat tərzinə uyğun ən əlverişli modeli seçmək azadlığına malikdir.