GİRİŞ – GÖZ YAŞI HƏMİŞƏ HİSS MİDİR?
Ekranda göz yaşları süzülür. Aktyor hönkürür, musiqi zirvəyə çatır, kamera yavaşca yaxınlaşır. Tamaşaçı ağlayır. Amma bir anlıq dur: Aktyor da ağlayır, yoxsa sadəcə ağlayırmış kimi görünür?
Kino dünyasında ağlamaq – sənətdir. Bəs bu sənətin içində hiss harda dayanır, texnika haradan başlayır? Bu məqalədə səni qrim altındakı susmuş emosiyalar, ağlamağın mexaniki və ruhani qatları, və əsl duyğunun manipulyasiya ilə qarışdığı yerlərə aparacağam.
I. AĞLAMAĞIN TEXNİKASI – PROFESİONAL GÖZ YAŞI
Çox aktyor “rol ağlaması” texnikasında öyrədilir:
-
Gözyaşı damcıları,
-
Bədən dili,
-
Səsi titrətmə,
-
Kamera üçün düzgün baxış bucağı...
Bütün bunlar bir emosiyanın simulyasiyasıdır. Amma bu ağlamaqdırmı? Yoxsa emosiyanın mexaniki imitasiyasıdır?
Hollywood ulduzları arasında “göz yaşını sol gözlə tək buraxmaq” məşqləri məşhurdur – bu vizual effekt verir, amma bəlkə də heç bir hiss daşımır.
II. QRIMİN ALTINDAKILAR – AKTYORUN GİZLİ DÜNYASI
Bəzən aktyor obrazın içində yaşadığı ağrını həqiqətən hiss edir. O ağlayır – amma rol üçün yox, içindəki qırılma üçün. Kamera isə sadəcə şahidi olur.
“Blue Valentine” filmində Michelle Williams və Ryan Gosling-in real mübahisələri o qədər təbii idi ki, kameralar sadəcə “sənədləşdirdi”. Oradakı göz yaşları real idi – bu, artıq aktyorluq yox, çıplaq emosiyadır.
III. GÖZ YAŞI – MANİPULYASİYA ALƏTİ KİMİ
Kino sənayesi bəzən ağlamanı emosional manipulyasiya vasitəsinə çevirir. Tamaşaçıda istənilən reaksiya doğurmaq üçün:
-
Dramatik musiqi,
-
Göz yaşları,
-
Yavaş hərəkət,
-
Zoom...
Bunlar proqramlaşdırılmış reaksiyalardır. Və bu zaman sual doğur:
“Mənim ağladığım səhnə – hissin təbii nəticəsidir, yoxsa rejissorun yaratdığı illüziya?”
IV. AĞLAYAN, AMMA SUSAN OBRAZLAR
Bəzi filmlərdə obrazlar ağlayır, amma nə baş verdiyini demir. Onlar yalnız kameraya baxır, göz yaşı axır... və tamaşaçının öz daxili yarasını oyadır.
“Portrait of a Lady on Fire” filmində son səhnədə obraz ağlayır – o danışmır, o tərpənmir. Amma biz onun göz yaşının içində öz itirdiyimizi görürük.
V. AĞLAMAQ KİMƏ AİDDİR? – OBRAZA YOXSA AKTYORA?
Çox zaman aktyor obrazı o qədər dərindən hiss edir ki, ağlamaq artıq obrazın deyil, aktyorun öz reaksiyası olur. Və bu zaman aktyor özü də obrazla bərabər parçalanır.
Heath Ledger-in “Joker” obrazını çəkdiyi günlərdə yazdığı qeydlərdə, o qeyd edir:
“Bu rol mənim içimə girib, özümü hardasa itirmişəm.”
VI. QRİMSİZ AĞLAMAQ – REAL KADRLARDA GÖZ YAŞI
Bəzi filmlər var ki, ağlamaq əvvəlcədən planlaşdırılmır. Kamera sadəcə aktoru müşahidə edir. Və aktyor ağlayır – çünki içində qopur. Bu səhnələr nadirdir, amma ən real sənət məqamlarıdır.
“Manchester by the Sea” filmində Casey Affleck-in səssiz göz yaşları – heç bir musiqi, heç bir montaj, sadəcə çiynindən düşən bir həyat yükü.
VII. BİZ NİYƏ AĞLAYAN OBRAZLARA REAKSİYA VERİRİK?
Çünki biz ağlayan obrazda öz emosiyamızı təsdiqləyirik. Bəzən bizim ağlaya bilmədiyimizi onlar edir.
Onlar ekranda göz yaşı axıdır, biz isə içimizdə susuruq.
Kino – bu emosional ötürmənin sükutlu körpüsüdür.
VIII. AĞLAYAN ROLLAR – ƏN ÇOX SUSANLARDIR
Bəzən filmin ən təsirli anı – obrazın danışmadan ağladığı andır. Bu səhnələrdə qrim var, səssizlik var, kamera var, amma ən çox – daxildə yanan bir şeyin xaricə çıxmaq istəyi var.
“The Pianist” filmində Adrien Brody-nin göz yaşları – bu, artıq rol deyil, bu, musiqisiz bir duadır.
NƏTİCƏ – AĞLAMAYAN GÖZ, AMMA DOLU OBRAZ
Bəzən obraz heç ağlamır. Amma sən hiss edirsən ki, o ağlamalıdır. Və sən ağlayırsan – onun əvəzindən. Çünki o ağlaya bilmir. Bu səssizlik – qrimin altındakı ən güclü emosiyadır.
Qrim quruyur.
Rol bitir.
Amma o göz yaşı – içində axmağa davam edir.