Giriş
Hər səhər aynanın qarşısında dayananda, gözüm ilk olaraq gözlərimə ilişir. Dərin, bir az yorğun, amma tanış... Elə bil bu baxışlar mənim deyil. Sonra yavaş-yavaş üzümün konturlarına, yanaqlarıma, dodaqlarımın formasına nəzər yetirirəm. İçimdə qəribə bir hiss yaranır: Mənə tanış olan bir sifətə baxıram, amma bu sifət mənimlə yanaşı, bir başqasına da aiddir. Bu başqası – mənim anamdır. Bu, təkcə fiziki bir oxşarlıq deyil. Bu, genetik bir güzgüdə tarazlıq tapmaqdır.
Bu məqalədə genetik portret anlayışını yalnız elmi aspektdən deyil, həm də poetik, mənəvi və psixoloji tərəfdən təhlil edəcəyik. Ana ilə övlad arasında görünməyən bir ip var – bu ip təkcə qanla yox, yaddaşla, xatirələrlə, mimikalarla, səslə və hətta susqunluqla örülür.
1. Genetik Portret Nədir?
Genetik portret anlayışı, bir iAnsanın genetik materialının (xromosomlar, DNT və genlər) onun fiziki görünüşündə, davranışlarında və sağlamlıq meyllərində necə əks olunduğunu göstərir. Bunu bir növ bioloji öz-özünə portret kimi düşünə bilərik – gözlərin rəngi, saçın quruluşu, dodaqların incəliyi və ya qalınlığı, hətta əl hərəkətləri belə genetik kodların nəticəsidir.
Ananın və övladın genetik oxşarlığı, DNT-nin ötürülməsi ilə bağlıdır. Hər bir uşaq, ana və atadan 23 xromosom alır. Bu xromosomlar, müxtəlif genetik xüsusiyyətləri daşıyır. Amma maraqlısı budur ki, ana ilə övlad arasında yalnız genetik deyil, epigenetik bir miras da mövcuddur – yəni, genlərin necə ifadə olunacağı, hansı genlərin "susacağı" və hansının "danışacağı".
2. Ana ilə Oxşarlığın Səssiz Dilini Anlamaq
Bir çox qadın müəyyən yaş dövründə eyni cümləni deyir: “Mən yaşa dolduqca daha çox anama oxşayıram.” Bəzən bu, səsin tonunda hiss olunur, bəzən qəzəblənmə tərzində, bəzən də sadəcə çay süzərkən qaşığın hərəkətində. Bu səssiz dil, genetik portretin gündəlik həyatla kəsişdiyi yerdir.
Bu yalnız bir güzgü məsələsi deyil. Bu, daxili portretdir – bir qadının başqa bir qadının içində yaşaması. Mimikalarda, düşüncə tərzində, hətta sevgini göstərmə formalarında belə.
3. Genetik Miras və Duyğular
Elm göstərir ki, genetik miras yalnız bədənə aid deyil – psixoloji meyllər, emosional reaksiya tərzləri də qismən genetik olaraq ötürülə bilər. Məsələn, depressiyaya meyllilik, təşviş halları, empatiya səviyyəsi genetik fonda sahib olunan xüsusiyyətlər ola bilər.
Bir çox hallarda, qız övladı ananın yaşadığı duyğuları fərq etmədən təkrarlayır. Ana 30 yaşında hansı suallar içində boğulurdusa, qız da eyni yaşda o suallarla qarşılaşa bilir. Bu, taleyin təkrarı deyil – bu, genetik emosional portretdir.
4. Genlər və Yaddaş – Nə Qədərini Biz Daşıyırıq?
Bəzi tədqiqatçılar insanın genetik yaddaş daşıdığı fikrini irəli sürür. Yəni genetik material təkcə fiziki məlumatları deyil, müəyyən bioloji təcrübələri də ötürə bilər. Məsələn, bir ana hamiləlik zamanı ciddi stress keçirmişsə, bu stress hormonları dölün inkişafına təsir edərək gələcəkdə onun təşvişə meylli bir şəxsiyyət kimi formalaşmasına səbəb ola bilər.
Bu baxımdan, ana ilə övlad arasındakı bağ, bir ağacın kökü və budağı arasındakı əlaqə kimidir – biri digərini daşıyır, biri digərinə dayaqdır. Bu da genetik portreti daha dərin və mənəvi edir.
5. Mən Anamı Seçmədim, Amma Onu Daşıyıram
Bu hissə bəlkə də ən emosional olanıdır. Hər kəsin anası ilə münasibəti fərqlidir. Kimisi üçün ana ilahidir, kimisi üçün isə ağır bir xatirə. Amma istər-istəməz, hər qadın içində bir az anasını daşıyır. Onun travmalarını, sevinclərini, gücünü, zəifliyini... Hətta bəzən o hissləri ki, heç dilə gətirilməyib.
Məsələn, bir qadın həyat yoldaşına qarşı niyə eyni anda həm dözümlü, həm də çarəsiz ola bilir? Bəlkə bu onun anasının öyrəndiyi strategiyadır – susmaq, uyğunlaşmaq, gözləmək. Və bu strategiya genetik kod kimi ötürülüb.
6. Genetik Portretlə Barışmaq və Özünü Tanımaq
Ən vacib mərhələ – bu portreti qəbul etməkdir. Anamla eyni yanaq xəttinə sahib olmaqdan daha dərin bir məsələdir bu. Sənin göz yaşın onun gülüşündən doğula bilər. Sən bu həyatda onun davamısan – təkrar deyil, davamedici iz.
Barışmaq həm də seçim etmək deməkdir. Ananın içində daşıdığı bəzi hisslər sənə uyğun gəlməyə bilər. O zaman sən o portreti tamamlaya, yenidən çəkə bilərsən. Bu da sənə verilmiş bir haqdı – genetik portreti sən tamamlayırsan.
Nəticə
Aynaya baxanda anamı görürəm. Amma eyni anda, o aynada özümü də axtarıram. Onun gözləri mənim gözlərimdə dərinlik kimi yaşayıb, onun keçmişi mənim bu günümə kölgə salıb, amma günəş də verib. Genetik portret bir güzgü deyil – bir yol xəritəsidir.
Həm yad olan, həm doğma olan bu sifət – anamla mənim aramdakı körpüdür. Mən o körpünü keçərək həm ona yaxınlaşıram, həm də özümə. Və hər dəfə baxanda, yalnız anamı deyil, qadınlığı, keçmişi və gələcəyi də görürəm.
Çünki mən təkcə bir qadının qızıyam – mən bir irsin davamıyam.
Siz aynaya baxanda kimi görürsünüz? Ananızın izlərini özünüzdə tapırsınızmı, yoxsa tamamilə fərqli bir portretlə qarşılaşırsınız?
Düşüncələrinizi bizimlə bölüşün – hər qadının hekayəsi bir başqa güzgüdür...