Bədən kitabdır, amma çoxu onu oxumaq bilmir

S – Sosial baxış: Danışan bədənə susqun cavab

İnsan bədəni hər gün danışır. Səssizcə, amma aydın şəkildə:
– Bəzən baş ağrısıyla “düşüncəmi çox yüklədin” deyir.
– Bəzən mədə qıcqırması ilə “həyatın acısını mən həzm edə bilmirəm” deyir.
– Bəzən dəridəki səpkilərlə “toxunulmaq, diqqət görmək istəyirəm” deyir.

Ancaq bu dilləri çox az insan anlayır. Biz baş ağrısını sadəcə ağrı kimi, dəridəki dəyişiklikləri sadəcə estetik problem kimi, yorğunluğu sadəcə zəiflik kimi qəbul edirik. Amma bədən bir kitabdır – açıb oxumaq istəsən, təkcə tibbi yox, ruhani, psixoloji və sosial həyatını da oxuya bilərsən.

Cəmiyyətdə insanlar avtomobilinə, telefonuna göstərdiyi qayğını bədəninə göstərmir.
– Mühərrik səsi dəyişsə dərhal usta axtarırıq,
– amma nəfəs alışımız dəyişəndə “keçər” deyirik.
– Telefon yavaşlayanda təmizləyirik,
– amma bədən “yavaşla” deyəndə yükləməyə davam edirik.

Bədənimizin harayını görməmək – öz həyat hekayəmizi itirmək deməkdir.

A – Akademik baxış: Somatik dil – bədənin danışıq sistemi

Bədən hər zaman bizimlə “danışır”, sadəcə bu danışığı başa düşmək üçün somatik dili öyrənmək lazımdır. Bu, yalnız bioloji və ya anatomik biliklər deyil – bu, duymaq, müşahidə etmək, uyğunlaşdırmaq və əlaqələndirmək qabiliyyətidir.

1. Psixosomatika – bədənin ruhla dialoqu

Psixosomatik yanaşmaya əsasən, emosional gərginliklər bədəndə fiziki simptomlarla ifadə olunur.

• Mədə xorası – uzunmüddətli stressin təzahürüdür

• Boyun tutulmaları – “başını aşağı salmaq”, itaət və içə atılan emosiyalarla bağlıdır

• Dəridəki səpkilər – “toxunulmaq istəyi” və ya “təmas qorxusu” ilə bağlı ola bilər

2. Autonom sinir sistemi və bədən siqnalları

Bədənimizin avtomatik fəaliyyətlərinə cavabdeh olan sinir sistemi (simpatik və parasimpatik hissə) bizim emotional vəziyyətimizi idarə edir.

• Tez-tez nəfəs alma, tərləmə, ürək döyüntüsü – bəzən fiziki səbəbdən deyil, duyğusal stimullardan qaynaqlanır.

3. Nevroloji kodlar və bədən yaddaşı

Bədən travmaları yadda saxlayır. Qəzalar, zorakılıq, kədərli hadisələr və ya sevincli anlar – bəzən sözlə deyil, bədənlə xatırlanır. Bu yaddaş əzələlərdə, duruşda, nəfəs ritmində kodlanır.

4. Bioloji geribildirim (biofeedback)

Müasir texnologiyalar (smart saatlar, sensor cihazlar) vasitəsilə bədənimizin istiqamətini və siqnallarını real vaxtda izləmək mümkündür – bu da onu “oxumaq” bacarığını artırır.

 İ – İctimai baxış: Bədənə qarşı biganə cəmiyyət

Bugünkü dünya sürət, məhsuldarlıq və nəticə mərkəzlidir. Bu sistemdə bədən sadəcə bir vasitə, bir “alət” kimi görülür. Halbuki o, canlı, hiss edən, qorunan, incə bir varlıqdır.

1. Sistem bizi öz bədənimizdən uzaqlaşdırır

• Günlərlə kompüter qarşısında otururuq – bədən duruşumuzu pozur,

• Süni işıq altında gecələr yatmırıq – bioloji saat pozulur,

• Toxunmaq və toxunulmaq azaldıqca – bədən soyuqlayır.

2. Bədənə qarşı utanc və vizual təzyiq

Sosial media, reklam və gözəllik standartları insanlara “bu cür görünməlisən” deyir. İnsanlar bədənini sevmək əvəzinə onu gizlədir, dəyişmək istəyir, amma bədənini eşitmir.

3. Təhsil sistemində bədən yox sayılır

Heç bir məktəbdə “Bədəni anlama dərsi” yoxdur. Uşaqlara hisslərini necə tanımaq, nəfəsi necə idarə etmək, yorğunluğu necə oxumaq öyrədilmir.

4. Həkimə yalnız ağrıyanda gedənlər

Sağlamlığın qorunması yox, bərpası üstün tutulur. İnsanlar bədənlərinin zəif siqnallarını vaxtında eşitsələr, çoxlu xəstəliklər yaranmaz.

 T – Tədqiqat baxışı: Bədən oxuması və elmi araşdırmalar

Elmi cəhətdən bədənin “kitab” kimi oxuna bilməsi müxtəlif sahələrdə öyrənilir: psixofiziologiya, neyrobiologiya, qidalanma elmi, və somatik terapiya.

1. HeartMath Institute – Qəlb siqnalları və beyin arasında rabitə

Tədqiqatlar göstərir ki, ürək və beyin arasında ikitərəfli əlaqə var. Ürək ritmi yalnız fiziki deyil, emosional dəyişikliklərlə də formalaşır. İnsan duyğularını anladıqca, ürək ritmi daha sabit olur.

2. Stephen Porges – Polivagal nəzəriyyə

Bu nəzəriyyə göstərir ki, vagus siniri (bədənin əsas sinir kanallarından biri) emosional təhlükəni hiss edir və bədəndə cavab reaksiyası yaradır.

3. Dr. Bessel van der Kolk – “The Body Keeps the Score”

Travmanın bədəndə necə iz buraxdığı araşdırılır. Bu tədqiqatlara əsasən, bədən keçmişi unutmaz, amma onu danışmaq üçün dil tapmağa ehtiyacı var.

4. Mind-Body Medicine tədqiqatları (Harvard, Stanford)

Meditasiya, yoqa, nəfəs texnikaları kimi üsulların bədənin epigenetik ifadəsinə, iltihab göstəricilərinə, kortizol səviyyəsinə təsiri sübut olunub.

 Nəticə: Oxumağı bacarsaq – bədən bizə kitabdan da çox şey öyrədər

Bədən sükutla yazılmış bir romandır. Hər ağrı bir cümlədir. Hər tərləmə, hər titrəmə, hər yuxusuzluq – bir abzasdır. Amma bu kitabı oxumaq üçün qulaq yox, diqqət lazımdır.

Bədən oxuyan insan:

• Yeməyi təkcə qarın üçün deyil, ruh üçün seçər,

• Yorğunluğu zəiflik kimi deyil, siqnal kimi anlayar,

• Ağrını susdurmaz, anlamağa çalışar.

Çünki bədən özü ilə danışan insanı sağaldır. Biz onu eşitməsək, o qışqıracaq – xəstəliklərlə, zəifliklərlə, çöküşlərlə.