Giriş: Ata nədir? Hər insanın həyatında iz qoyan bir simadır ata. Güvən, qoruma, sərtlik, şəfqət – hamısı bir yerdə. Bəs kino bu mürəkkəb obrazı necə əks etdirir? "Ekranda Atalar" mövzusunda bu məqalə, filmlərdəki ata obrazlarının zamanla necə dəyişdiyini, mədəniyyətlərə necə təsir etdiyini və tamaşaçı ruhunda necə iz buraxdığını araşdıracaq.
I. Kökdən gələn kölgə – Klassik kinoda ata
Klassik Hollywood və Avropa kinosunda ata obrazı çox vaxt ailənin rəhbəri, qoruyucusu kimi təqdim olunurdu. Məsələn, "The Godfather" filmində Don Vito Corleone xarizmatik, ağıllı və qorxulu ata obrazını təcəssüm etdirir. O, ailəsi üçün həm qalxan, həm də təhlükədir.
Bunlardan öncə, "To Kill a Mockingbird" filmindəki Atticus Finch obrazı liberal dəyərlərlə silahlanmış, mərhəmətli və ədalətli bir ata kimi çıxış edir. Onun təmsil etdiyi ata modeli isə daha çox ruhi güc və əxlaqi istiqamətləndirmə ilə bağlıdır.
II. Daxili münaqişə – 70-80-ci illərin ataları
Bu dövr filmlərində atalar artıq yalnız qəhrəman deyil, eyni zamanda zəiflikləri, qorxuları və kölgələri olan insanlardır. "Kramer vs. Kramer" filmindəki Ted Kramer obrazı ayrılıq sonrası uşaqla əlaqə qurmağa çalışan bir atadır. O, tək valideynlik və cəmiyyətin ata rollarına olan gözləntiləri ilə mübarizə aparır.
"The Shining" filmində Jack Torrance isə daha qorxulu bir ata obrazıdır – şiddət və psixozun birləşdiyi zərərverici fiqur. Bu, kinoda ata obrazının qaranlıq tərəflərinin də qəbul olunmağa başladığı dövrə işarədir.
III. Qırılmış körpülər – Asiya kinosunda ata
Yapon və Koreya filmlərində ata obrazı bəzən səssiz, hisslərini ifadə etməyən, amma daxildən qırılmış bir varlıq kimi təqdim olunur. Məsələn, "Shoplifters" filmində ata ailə içindəki rolunu qeyri-formal yollarla yerinə yetirsə də, onu ailə edən məhz münasibətlərdir, qan yox.
Yasujirō Ozu-nun "Tokyo Story" filmində isə ata və ana obrazları yaşlanan, övladları tərəfindən unudulan valideynlərin simasıdır. Bu obrazlar vasitəsilə Asiyada sürətlə dəyişən ailə strukturlarına tənqid yönəldilir.
IV. Qəhrəman, yoxsa zülmkar? – Orta Şərq və Qafqaz kinosunda ata
Azərbaycan və Türkiyə filmlərində ata obrazı çox vaxt ənənənin daşıyıcısıdır. "Babam ve Oğlum" filmində ata ilə oğul arasındakı uçurum, siyasi travmalar və nəslin dəyişməsi fonunda araşdırılır.
Azərbaycan kinosunda isə klassik "Bəyin Oğurlanması" kimi komedik filmlərdə ata obrazı həm məzhəkəli, həm də ciddi cizgilərlə təqdim olunur. Ata ailənin sütunudur, amma eyni zamanda sərt patriarxdır.
V. Yeni dövr – Tək valideyn və qeyri-ənənəvi atalar
Müasir kinoda atalar artıq yalnız bioloji bağla deyil, emosional bağlılıqla da tanınır. "The Pursuit of Happyness" filmindəki Chris Gardner, hər şeyini itirsə də oğlunu təkbaşına böyütmək üçün mübarizə aparır. Bu, atalığın sevgidən keçdiyini göstərən güclü bir mesajdır.
Pixar animasiyalarında da ata obrazları fərqli və təəccübləndiricidir. "Finding Nemo" filmində Marlin balıq, oğlunu tapmaq üçün okeanı aşır. Animasiya janrında belə dərin ata-oğul münasibətlərinin göstərilməsi yeni nəsil tamaşaçılara yönəlmiş mesajdır.
VI. Ruhda iz – Filmlərin atalıq anlayışına təsiri
Kino yalnız ata obrazını göstərmir, onu formalaşdırır da. Cəmiyyətlər bu obrazlardan təsirlənir, gözləntilər və tənqidlər buradan doğur. Filmlərdə ata bəzən ideallaşdırılır, bəzən də de-mifologiyaya uğrayır. Hər iki halda bu obraz tamaşaçıya güclü təsir bağışlayır.
Tamaşaçılar öz ataları ilə ekran ataları arasında paralel qurur. Bəzən bir film barışa səbəb olur, bəzən də köhnə yaraları açır. Beləliklə, kino bir güzgü olur – həm həyatın, həm duyğuların.
Nəticə: Ata sadəcə obraz deyil
Ekrandakı atalar – sərt, mərhəmətli, qəribə, qorxunc və ya komik – həyatdakı atalar qədər müxtəlifdir. Kino, atalığın nə qədər çətin, amma dəyərli bir rol olduğunu göstərməkdədir. Hər ata obrazı bir sualdır: Qorumaqla məhdudlaşdırmaq arasında sərhəd haradadır?
Bu məqalə ilə məqsədimiz kinoda atalıq anlayışının təkcə fərdləri deyil, mədəniyyətləri necə dəyişdirdiyini, hissləri necə oyatdığını və ekranın bu rolu necə yaşatdığını göstərmək idi.
Ekranda atalar – bəzən öz atamızı, bəzən də özümüzü gördüyümüz güzgüdür.
Sual və Rəy Bölməsi – Sən Ekrandakı Hansı Atanı Xatırladın?
Sual 1: Bu məqalədə hansı ata obrazı sizə öz atanızı xatırlatdı?
Sual 2: Sizcə, kinolardakı atalar reallığı əks etdirir, yoxsa ideallaşdırılmış fiqurlardır?
Sual 3: Həyatınızda sizi ən çox təsirləndirən ata obrazlı film hansıdır və niyə?
Sual 4: Gələcəkdə kinolarda hansı tip ataları görmək istərdiniz – güclü, hissli, yoxsa dəyişkən və real?
Rəyinizi bizimlə bölüşün:
Bu məqalə sizdə hansı hissləri oyatdı? Sizin üçün ata nə deməkdir?
Sonda yalnız bir sözlə cavab verin: Ata = ?