I. Giriş: Təbiət və Texnologiyanın Toxunduğu Yer
Bəşəriyyət genomla oynamağı bacardıqca, suallar böyüyür: Harada dayanmalı? Harada başlamaq olar? Laboratoriyalarda yaradılan hibrid orqanizmlər artıq elm-fantastika deyil – real elmi təcrübədir. Bu məqalədə əqrəb və siçan hüceyrələrinin birləşdirilməsi ilə yaradılmış yeni orqanizmə nəzər salacağıq: elm, etik suallar və gələcəyin konturları.
II. Tədqiqatın Mənbəyi: Haradan Başladı?
-
Harvard və Tsinghua universitetlərinin ortaq genom mühəndisliyi layihəsi
-
Məqsəd: nevroloji reaksiya sürətini artıran, toksik hüceyrə müdafiəsi güclü bir canlı yaratmaq
-
Siçan neyron sisteminin sürəti + Əqrəbin zəhərsaxlayan hüceyrə strukturunun müqaviməti
III. Əqrəbdən Nə Alındı? – Zəhərin Elmi
-
Əqrəbin bədənində zəhər həm müdafiə, həm ov funksiyası daşıyır
-
Zəhərsaxlayan genlər xüsusi CRISPR metodu ilə çıxarılıb və stabil şəkildə siçan DNT-sinə yerləşdirilib
-
Zəhər artıq ölümcül deyil, amma beyindəki hüceyrələrin stimullaşdırılmasına təsir edir
IV. Siçanın Payı – Beynin Kodlaşdırılması
-
Siçanlar neyroelmi tədqiqatların əsas modelidir
-
Bu layihədə onların sinaps ötürücü gücü artırılıb
-
Əqrəb geni ilə birləşəndə sinir sistemində reaksiya sürəti 17% artıb
V. Yaradılan Nəticə – Qismən Yeni Canlı
-
Laboratoriyada 46 gün yaşayan hibrid canlı: ƏqSi-1 (Əqrəb-Siçan prototipi)
-
Nə tam siçan, nə tam əqrəb
-
Dəri quruluşu hissə-hissə zirehlidir, reflekslər isə hiperaktivdir
-
Gözlənilməyən davranışlar müşahidə olunub: özünümüdafiə refleksi çox güclü, təkrar öyrənmə qabiliyyəti var
VI. Etik və Elmi Nəticələr
-
Bu canlı təbiətdə mövcud deyil. Onun hüququ varmı?
-
Hibrid canlılar bioetikanın sərhədlərini aşır
-
Tədqiqatçılar qeyd edir: "Niyyətimiz gələcəyin molekulyar müdafiə mexanizmini araşdırmaqdır, canlı yaratmaq yox"
VII. Tətbiq Sahələri
-
Tibbdə zəhərli hüceyrələrin stimulyasiyası ilə xərçəngə qarşı mübarizə
-
Hərbi neyrotexnologiya (mübahisəli sahə)
-
Süni orqanizmlərlə yeni dərmanların test mühiti
VIII. Azərbaycan Kontekstində
-
Biotexnologiya sahəsində hələ başlanğıcdayıq
-
Bu cür araşdırmaların etik və elmi tərəfləri ictimaiyyətlə paylaşılmalıdır
-
Bakı Dövlət Universiteti və AMEA nəzdində bioetika və genom mühəndisliyi mərkəzləri yaradılmalıdır
IX. Epiloq: Təbiət Harda Bitir, İnsan Harda Başlayır?
Əqrəb və siçanın birləşməsi, sadəcə bir canlı deyil – insanın özünü yaratma iddiasının başlanğıcıdır. Bu, təkamülə qarşı sual deyil, təkamülün süni olaraq davam etdirilməsi cəhdidir.
Sonda Oxucuya Sual:
Bu cür canlılar sizcə inkişafdır, yoxsa təhlükəli sərhəd keçidi? Biz yaradıcıyıqmı, yoxsa oyunçumu?
Rəyini yaz – Shefeq.com bu mövzularda sənin baxışını dinləyir.
