Hərbi texnologiya artıq bir vaxtlar olduğu kimi, tüfəngi iki dəqiqəyə doldurub düşmənin bir neçə metrliyə yaxınlaşmasını gözlədiyimiz səviyyədə deyil. Müasir orduların imkanları həm qorxuducu, həm də bəzən qəribə dərəcədə fantastik görünür. Aşağıda bu inkişafların insanlığı hansı narahat istiqamətlərə apardığını göstərən altı nümunə var.
1. İnsan beyni düşündüyünüzdən daha tez “silahlandırılacaq”
Təsəvvür edin: ağır silahlı təyyarəni və ya zirehli texnikanı birbaşa beyninizlə idarə edirsiniz. Nə səhv gedə bilər ki, deyilmi?..
Artıq bu sahədə real eksperimentlər aparılır. Dronların beyin–kompüter interfeysi vasitəsilə idarə olunması üzrə tədqiqatlar göstərir ki, gələcəkdə döyüş helikopterlərini, reaktiv təyyarələri və digər platformaları düşüncə gücü ilə yönləndirmək texniki olaraq mümkündür. Bu, pilot hazırlığı proqramlarına neyrocərrahiyyə müdaxiləsi və beyin implantlarının daxil edilə biləcəyi ideyasını gündəmə gətirir.
Eyni zamanda bəzi mütəxəssislər insan beyninin “silaha çevrilməsinin” etik və hüquqi nəticələrindən ciddi narahatdırlar. Polis və hərbi məqsədlərlə neyrotexnologiyanın istifadəsi barədə 2012-ci il hesabatında “super əsgər”, birbaşa silah sistemlərinə qoşulmuş beyinlər və insanı “amoral, proqramlaşdırılmış avtomatlara” çevirmə riski vurğulanır. Bu, optimist ssenariyə heç də bənzəmir.
Digər tərəfdən, elektrik beyin stimulyasiyası vasitəsilə idrakın gücləndirilməsi sahəsində də inkişaf var. Bu, ilk baxışda narahatedici səslənsə də, depressiya, xroniki ağrılar və bəzi nevroloji xəstəliklərin müalicəsində böyük potensial daşıyır. Lakin eyni texnologiyaların hərbi məqsədlərlə manipulyasiya üçün istifadəsi təhlükəsi də real olaraq qalır. Elmi fantastika janrında gördüklərimizin müəyyən hissəsi artıq laboratoriyalarda sınaqdan keçirilir.
2. Müharibənin gələcəyi – qarışıq (hibrid) robotlar
Müasir orduların əsas məqsədlərindən biri insan faktorunu minimuma endirən avtonom silah sistemləri yaratmaqdır. Yəni döyüş meydanında getdikcə daha çox robot, pilotsuz aparat və süni intellekt əsaslı platformalar görəcəyik.
Robotların şəhər mühitində necə davranacağı, şəhər sakinlərinin isə onlardan necə müdafiə olunacağı barədə fərqli yanaşmalar mövcuddur. Şəhər infrastrukturu üzrə bəzi ekspertlər hesab edirlər ki, robot hücumlarına qarşı ən effektiv müdafiə üsullarından biri məkanın elə dəyişdirilməsidir ki, maşın görmə sistemləri çaşqınlığa düşsün. Məsələn:
-
işığı udan materiallar,
-
tüstü və aerozollar,
-
güzgülü səthlər,
-
labirintvari iç interyerlər
robotların sensorlarını çaşdıra və onları qərar verməkdə çətin vəziyyətə sala bilər.
Bu, əlbəttə ki, münaqişələri həll etmək üçün ideal və ya arzuolunan yol deyil. Lakin texnologiyanın silahlandırıldığı bir dünyada, kibertəhlükəsizlikdən tutmuş fiziki məkanın dizaynına qədər müxtəlif müdafiə mexanizmləri haqqında düşünmək məcburiyyəti yaranır.
3. Elektromaqnit “dəmir tüfənglər” artıq reallığa çevrilir
Elm fantastikasında təsvir olunan lazer silahları və elektromaqnit “railgun”lar çoxdan xəyallarımızda yaşayırdı. Bugün isə elektromaqnit sahəsi hesabına mərmini hiper-sürətlə atan railgun sistemləri real hərbi layihələrə çevrilib.
Bu silahlar barıt və klassik partlayıcı maddələrdən deyil, güclü elektromaqnit impulslarından istifadə edərək mərmilərə son dərəcə yüksək sürət verir. Nəticə etibarilə:
-
atəş məsafəsi xeyli artır,
-
zərbə enerjisi misilsiz dərəcədə yüksəlir,
-
klassik artilleriyadan fərqli olaraq daha sürətli və dəqiq zərbələr endirmək mümkündür.
Bəzi ölkələr bu layihələrə böyük vəsait ayırsa da, digərləri büdcə prioritetlərinə görə geri qalır. Hər halda, railgun texnologiyasının həm dəniz, həm də quruda istifadə edilə biləcək yeni nəsil ağır silah sistemlərinin əsasını təşkil edəcəyi gözlənilir.
4. “Ağıllı güllələr” – hədəfə yolunu özü tapan mərmilər
Bir zamanlar yalnız videooyunlarda və filmlərdə gördüyümüz “kursunu havada dəyişən güllə” konsepti artıq real tədqiqat sahəsidir. Müasir proqramlar, o cümlədən DARPA-nın EXACTO layihəsi, aşağıdakıları hədəfləyir:
-
mərmi uçuş trayektoriyasının real vaxt rejimində korreksiyası,
-
külək, sıxlıq, hava şəraiti kimi amilləri kompensasiya etmək,
-
həm sabit, həm də hərəkətdə olan hədəflərə qarşı dəqiqliyi artırmaq.
Bu cür sistemlər, xüsusilə snayper atəşində atıcıya:
-
daha uzaq məsafələrdən,
-
daha çətin şəraitdə,
-
daha az atəşlə hədəfi vurmaq imkanı verə bilər.
Bəzi donanmalar isə MAD-FIRES kimi proqramlarla orta kalibrli, idarə olunan sursatlar hazırlayır. Məqsəd – klassik mərminin atəş tempi ilə raket dəqiqliyini birləşdirən hibrid sistemlər yaratmaqdır. Nəticədə, həm dəniz, həm də quru hədəflərinə qarşı son dərəcə çevik müdafiə və hücum imkanları formalaşır.
5. Kosmik müharibələr artıq nəzəriyyədən praktikaya keçir
Kosmosun hərbiləşməsi artıq abstrakt ideya deyil. Yeni “kosmik qüvvələr”, orbital platformalar və kosmosda yerləşdirilən hərbi texnologiyalar üzərində real işlər aparılır.
Məsələn:
-
bəzi ölkələr süni peykləri vurmaq üçün xüsusi raket sistemləri sınaqdan keçirir;
-
yüksək enerjili lazer sistemləri raketlərin və artilleriya mərmilərinin havada məhv edilməsi üçün nəzərdə tutulur;
-
orbiti nəzarətdə saxlamaq və düşmən peyklərinin fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq üçün müxtəlif anti-peyklər konsepsiyaları müzakirə edilir.
Bununla yanaşı, “Kessler effekti” adlanan fenomen ciddi narahatlıq yaradır. Bu ssenariyə görə:
-
orbitdə yığılan kosmik tullantılar,
-
məhv edilmiş peyklərin qalıqları,
-
sınaq raketlərinin fraqmentləri
zəncirvari reaksiya yaradaraq aşağı orbitdə hərəkət edən bütün obyektlər üçün ölümcül “zibil buludu” formalaşdıra bilər. Hətta kiçik bir metal hissə yüksək sürətdə kosmik stansiya və ya peyk üçün ciddi zərər mənbəyi ola bilər.
Kosmosun hərbiləşməsi təkcə texniki deyil, həm də geosiyasi, hüquqi və etik suallar doğurur. Bu sahədə beynəlxalq hüquqi çərçivənin formalaşdırılması vacib məsələ olaraq qalır.
6. Əsgərlər getdikcə elmi-fantastik filmlərdəki personajlara bənzəyir
Müasir ordular üçün sadəcə güclü silahlar deyil, həm də əsgəri qoruyan və onun döyüşdə funksionallığını artıran yüksək texnoloji geyim və zirehlər hazırlanır.
Bu sistemlərə daxildir:
-
gücləndirilmiş ekzoskeletlər – əsgərə daha ağır yükləri daşımağa, daha uzaq məsafələr qət etməyə və fiziki gücünü artırmağa imkan verir;
-
ballistik qoruma səviyyəsi yüksək olan zirehlər – güllələrə, şrapnelyə və partlayış dalğasına davamlılıq;
-
inteqrə olunmuş sensorlar və displeylər – ətraf mühit haqqında məlumat (istiqamət, hədəf koordinatları, termal görüntülər və s.) birbaşa dəbilqədəki ekranlara və ya göz önünə proyeksiya edilə bilər;
-
iqlimə nəzarət sistemləri – ekstremal istidə və soyuqda bədənin temperaturunu nisbətən sabit saxlamaq.
Bu tip “ağıllı zireh” layihələri böyük maliyyə tələb etsə də, ordular onları gələcəyin döyüş meydanında standart element kimi görür. Lakin bu proseslə paralel olaraq aşağıdakı suallar da aktualdır:
-
İnsan–texnologiya balansı harada bitir?
-
Əsgər etik və hüquqi məsuliyyət daşıyan fərd olaraq qalır, yoxsa texnoloji sistemin bir hissəsinə çevrilir?
-
Psixoloji və sosial nəticələr nələr olacaq?
Nəticə
Hərbi texnologiyanın inkişafı bir tərəfdən təhlükəsizlik, effektivlik və müdafiə qabiliyyətini artırsa da, digər tərəfdən ciddi etik, hüquqi və psixoloji suallar doğurur.
-
Beynin silah sistemlərinə birbaşa qoşulması,
-
avtonom robotlar,
-
elektromaqnit railgunlar,
-
ağıllı güllələr,
-
kosmosda silah platformaları,
-
“super əsgər” zirehləri
hamısı bizi eyni sualla üz-üzə qoyur: texnoloji güc nə dərəcədə idarə oluna bilən və nə dərəcədə təhlükəlidir?
Peşəkar müzakirə yalnız texniki üstünlükləri deyil, həm də insan ləyaqəti, beynəlxalq hüquq və etik məsuliyyət məsələlərini mərkəzə çıxarmalıdır. Texnologiya özlüyündə nə yaxşı, nə də pisdir – onu necə istifadə etdiyimiz nəticəni müəyyənləşdirir.