I. Giriş: Günahkarlıq hissi – görünməyən yük
İnsan bəzən səhv etmir, amma yenə də özünü günahkar hiss edir. Bəzən isə keçmişdə etdiyi səhvi dəfələrlə düşünür, özünü bağışlaya bilmir. Bu hiss təkcə psixoloji deyil, eyni zamanda fiziki və sosial nəticələrə də səbəb olur.
Bəs günahkarlıq hissi haradan gəlir? Onu kim içimizə yerləşdirir – vicdanmı, cəmiyyətmi, yoxsa uşaqlıqda eşitdiyimiz bir cümləmi?
Bu məqalədə günahkarlıq hissinin psixoloji köklərini, səbəblərini, formalarını və ondan azad olma yollarını araşdıracağıq.
II. Günahkarlıq hissi nədir?
Günahkarlıq, insanın etdiyi və ya etmədiyi bir hərəkətə görə özünü mənfi hiss etməsidir. Bu hiss özünü:
-
utanc,
-
peşmançılıq,
-
kədər,
-
dəyərsizlik,
-
özünü cəzalandırmaq istəyi
şəklində göstərə bilər.
Əslində, günah hissi insan vicdanının bir hissəsidir. O, bizi səhvlərimizə görə düşünməyə və düzəliş etməyə vadar edir. Amma bu hiss normanı keçdikdə, insana ziyan vuran, onu susduran və geridə saxlayan gücə çevrilir.
III. Günahkarlığın 5 psixoloji səbəbi
1. Uşaqlıqda təlqin edilən “ayıbdır” mexanizmi
Bir çox hallarda günahkarlıq hissi uşaqlıqdan formalaşır. Məsələn:
-
“Bacın ağlayır, sən günahkarsan!”
-
“Sənin ucbatından biz utanırıq!”
-
“Niyə belə elədin, başımızı yerə soxdun!”
Bu cümlələr, uşağın beynində “mən səhvəm”, “mən probleməm” inancını doğurur. Həmin uşaq böyüyəndə tənqidə qarşı həssas olur, hər xırda hadisədə belə özünü günahkar hiss edir.
2. Valideyn-uşaq münasibətlərində manipulyasiya
Bəzi valideynlər uşağa itaət etdirmək üçün günahkarlıq hissindən istifadə edir:
-
“Məni ağlatdın!”
-
“Mənə yazığın gəlmir?”
-
“Əgər məni sevirsənsə, belə etməzdin!”
Bu cür manipulyativ yanaşma uşağın psixikasında sevgi ilə günahın qarışmasına səbəb olur. Bu uşaqlar böyüyəndə münasibətlərdə öz sərhədlərini qoruya bilmir, hər şeyə “bəli” deyir, yoxsa günahkar hiss edir.
3. Dini və sosial inanc sistemləri
Din və cəmiyyətlər, insanın davranışlarını tənzimləmək üçün müəyyən qadağalar və günah anlayışları formalaşdırır. Doğru şəkildə təqdim edilən dini təlimlər insanı yaxşılığa yönəldir. Ancaq yanlış anlaşılmış, qorxu əsaslı dini təlqinlər günahkarlıq hissini məhvediciliyə çevirə bilər.
Məsələn: “Bunu elədinsə, cəhənnəmə gedəcəksən!”, “Sən murdarsan!”, “Allah səni bağışlamaz!” – bu cür ifadələr insanı dini yaxınlaşdırmır, əksinə qorxuya, utanmağa və özündən soyumağa aparır.
4. Empatiyanın həddindən artıq olması
Bəzi insanlar başqalarının duyğularını o qədər dərin hiss edir ki, onların problemi üçün də özlərini günahkar bilirlər. Bu tip insanlar adətən:
-
Başqasının kədərinə görə özünü məsuliyyətli hiss edir
-
“Mən kömək edə bilmədim, deməli mən pis insanam” deyə düşünür
-
Özünü sevməkdə çətinlik çəkir
Empatiya gözəl hissdir, amma öz məsuliyyətinin sərhədlərini bilmədən edilən empatiya insanı yorar və tükəndirər.
5. Narsistlərlə münasibət
Əgər insan uzun müddət emosional manipulyator və ya narsist biri ilə münasibətdə olubsa, özünü davamlı günahkar hiss edə bilər. Narsistlər çox vaxt öz səhvlərini başqasının üstünə ataraq, “sən günahkarsan” modelini qururlar.
Bu cür münasibətlərdən çıxan insanlar tez-tez bu sualı verir: “Bəlkə mən həqiqətən səhv idim?” Halbuki bu, psixoloji zorakılığın nəticəsidir.
IV. Günahkarlığın formaları
Günahkarlıq hissi hər insanda eyni şəkildə təzahür etmir. Onun müxtəlif formaları var:
▪️ Aktiv günahkarlıq:
İnsan konkret bir səhv etdiyini bilir və bu səhvə görə özünü pis hiss edir.
▪️ Passiv günahkarlıq:
Heç bir günahı olmadan özünü məsuliyyətli hiss edir. “Bəlkə mən fərqli etsəydim, belə olmazdı...”
▪️ Xroniki günahkarlıq:
İnsan davamlı olaraq keçmişdə etdiyi və ya etmədiyi şeyləri düşünür, unutmağa və bağışlamağa imkan vermir.
▪️ Kollektiv günahkarlıq:
Bəzi insanlar ailəsinin, millətinin, cəmiyyətinin keçmiş günahlarına görə belə özünü məsuliyyətli hiss edir.
V. Günahkarlığın nəticələri
Günah hissi uzun müddət davam etdikdə:
-
Depressiya yaranır
-
Panik atak, yuxu pozğunluğu müşahidə olunur
-
İnsan özünə ziyan verən münasibətlərə razı olur
-
Uğurlardan qaçır, çünki özünü layiq bilmir
-
İçindəki səsi düşmənə çevrilir: “Sən pis adamsan!”
VI. Özünü bağışlamaq – azadlığın başlanğıcı
Özünü bağışlamaq hər şeyi unutmaq demək deyil. Bu, etdiyi səhvi qəbul edib, özü ilə sülh bağlamaqdır. Özünü bağışlayan insan daha artıq səhv etməməyə çalışar, amma özünü ömür boyu cəzalandırmaz.
Necə?
-
Səhvi qəbul et: “Bəli, o vaxt belə etmişəm. Amma indi daha fərqli düşünürəm.”
-
Öyrən və dəyiş: “Həmin səhv mənə çox şey öyrətdi.”
-
Özünə şəfqət göstər: Özünlə danışanda dostunla danışdığın kimi danış.
-
Yeni davranışla keçmişi yenidən yaz: Keçmişi dəyişmək olmaz, amma gələcəyi formalaşdırmaq olar.
VII. Günahkarlıq hissindən azad olmaq üçün yollar
Yazmaq – Duyğularınızı yazın. “Mən nə hiss edirəm?”, “Bu hiss haradan gəlir?”
Terapiya – Peşəkar dəstək alın. Duyğularınızı başa düşmək, keçmişin kölgəsindən çıxmaq üçün bu vacibdir.
Sərhədlər çəkin – Siz hər kəsə cavabdeh deyilsiniz. Başqalarının qərarlarına görə günahkar deyilsiniz.
Özünüzlə danışın – Hər səhər və ya axşam bir cümlə: “Mən sevilməyə və bağışlanmağa layiqəm.”
Özünüzə yeni başlanğıc verin – Hər səhv bir yeni başlanğıcın qapısıdır. Qapını bağlamayın, açın.
VIII. Nəticə: Günah hissi qaranlıqda qalmaq deyil
Günahkarlıq hissi insanın vicdanından gəlirsə, bu, onun daxilən saf olduğunu göstərir. Amma bu hiss insanı öldürməməli, diriltməlidir.
Unutmayın:
“İnsan səhv etdiyinə görə pis deyil, səhvini qəbul etmədiyinə görə aciz qalır.”
“Özünü bağışlamaq azad olmaqdır – öz içindəki həbsxanadan çıxmaqdır.”
Sual və Rəy:
-
Siz heç bir hadisəyə görə özünüzü uzun müddət günahkar hiss etmisinizmi?
-
Bağışlamaqda çətinlik çəkirsiniz, yoxsa asanlıqla özünüzlə barışırsınız?
-
Fikirlərinizi və həyat təcrübənizi paylaşmaq istəyirsinizmi? Rəylər bölməsində yazın.