I. Giriş: Səssizliyin içində səslənən musiqi
Roman Polanskinin 2002-ci ildə rejissorluğunu etdiyi və Władysław Szpilman adlı polyak-yəhudi pianoçunun xatirələrindən ilham alan “Pianist” filmi İkinci Dünya Müharibəsinin fonunda bir insanın yaşamaq uğrunda verdiyi mübarizəni dərin və realistik şəkildə təqdim edir. Bu film, musiqinin və insan ləyaqətinin, zorakılığa və məhvə qarşı necə müqavimət göstərə bildiyini göstərən bir şah əsərdir.
II. Başlanğıc: Müharibə ilk not kimi səslənir
1939-cu ilin sentyabrı. Władysław Szpilman Varşava radiosunda canlı yayımda Chopinin Nocturne op. 9 No. 1 əsərini çalır. Birdən bombalar düşməyə başlayır – Almaniya Polşaya hücum edir və müharibə başlayır. Həmin gün musiqi yarımçıq qalır, sanki həyatın melodiyası da qəfil dayandırılır. Szpilman və ailəsi — valideynləri, qardaşları və bacısı — əvvəlcə bu müharibənin tez bitəcəyinə ümid edir.
III. Yəhudilərə qarşı qadağalar və həyatın daraldılması
İlk olaraq, yəhudilər üçün qanunlar sərtləşir: bank hesabları bağlanır, iş yerlərindən çıxarılır, küçəyə çıxmaq məhdudlaşdırılır və ən alçaldıcı məqam — Davud ulduzu olan qolbağları məcburi edilir. Szpilmanlar da daxil olmaqla bütün yəhudi ailələri tədricən marginallaşdırılır. Buna baxmayaraq, ailə bir-birinə dəstək olmağa çalışır, musiqiyə və ümidə sarılırlar.
IV. Varşava gettosuna sürgün
1940-cı ilin sonunda, yəhudilər Varşava gettosuna köçürülür. Burada minlərlə insan dar, soyuq, xəstəliklə dolu küçələrdə yaşayır. Aclıq, dərman çatışmazlığı, zorakılıq — hamısı gündəlik reallığa çevrilir. Szpilman ailəsi kitablarını və pianolarını sataraq yaşamağa çalışır. Hər səhnədə tənhalıq, ümidsizlik və eyni zamanda yaşamaq istəyi var.
V. Təzyiqlər və kütləvi deportasiya
1942-ci ilin yayında, Almanlar "köçürülmə" adlandırdıqları kütləvi deportasiyalara başlayırlar. Szpilman ailəsi də bu prosesə məcbur edilir. Yüzlərlə yəhudi yük vaqonlarına doldurularaq Treblinka ölüm düşərgəsinə göndərilir. Stansiyada tam ailəsi ilə birlikdə növbəsini gözləyən Szpilman, yəhudi bir polis tərəfindən son anda xilas edilir — lakin bu, onun ailəsini son dəfə görməsi olur.
VI. Tənhalıq və sağ qalma mübarizəsi
Ailəsini itirən Szpilman, Varşavanın dağıdılmış binalarında gizlənərək sağ qalmağa çalışır. Dostlarının və əvvəllər tanıdığı insanların yardımı ilə bir neçə yerdə gizlənir. Qaranlıq otaqlarda, yeməksiz, səssiz və üşüyərək günlərini keçirdiyi səhnələr insanda iz buraxır. Bu mərhələ təkcə fiziki deyil, psixoloji sağ qalma mübarizəsidir.
VII. Varşava gettosunun üsyanı və məhvi
1943-cü ildə Varşava gettosunda silahlı üsyan baş verir. Szpilman, gizləndiyi yerdən alovları, güllə səslərini və insanların son nəfəsinə qədər vuruşduğunu izləyir. Lakin bu üsyan qəddarlıqla yatırılır. Varşavanın böyük hissəsi yandırılır və insanlar ya öldürülür, ya da əsir alınır.
VIII. Binalar arasında səssiz həyat
Şəhər viranəyə çevrilir. Szpilman xarabalıqlar arasında tək qalır. Gecələr divar aralarında sürünür, gündüzlər gizlənir. Yemək tapmaq üçün qabıqlar, su üçün qırıq borulara möhtac qalır. Onun fiziki və ruhi tənəzzülü ən pik həddə çatır. Lakin yenə də musiqi xatirələri onun içində yaşayır. Əlləri dondan tutulmuş olsa da, ruhu musiqini çalır.
IX. Alman zabiti ilə qarşılaşma – Həyatın dönüş nöqtəsi
1944-cü ilin sonunda, Szpilman xarabalıq bir binada gizlənərkən, oraya girən bir alman zabiti — Vilhelm Hosenfeld tərəfindən tapılır. Szpilman qorxu içində titrəyərkən, zabit onun adını soruşur və pianoçu olduğunu eşidir. Tərk edilmiş evdə bir piano var və zabit onun çalmasını istəyir. Şpilman ifa edir. Bu səssizlikdə səslənən musiqi iki düşməni birləşdirir.
Hosenfeld, ifadan çox təsirlənir. Şpilmana yemək gətirir, isti geyim verir, sığınacaq üçün kömək edir və sonda ayrılarkən ona sağ qalmağı əmr edir. Bu alman zabiti, bütün film boyu göstərilən qeyri-insani münasibətin əksinə, bir insanlıq nümunəsi olur.
X. Azadlıq və müharibədən sonrakı həyat
1945-ci ilin yanvarında Sovet ordusu Varşavanı azad edir. Szpilman alman zabiti paltarında küçəyə çıxır və demək olar ki, Sovet əsgərləri tərəfindən vurulurdu, lakin xilas olur. Bu dramatik an onu bir daha ölümün astanasından geri qaytarır.
Sonrakı illərdə Szpilman musiqi karyerasına davam edir. Varşava radiosunda yenidən çıxış edir və bu dəfə Chopini ifa edərkən musiqi tamamlanır. Bu səhnə, həyatın yenidən başladığını simvolizə edir.
Vilhelm Hosenfeld isə Sovetlər tərəfindən əsir götürülür və əsir düşərgəsində vəfat edir. Şpilman onun xilas etdiyi insanlardan biri kimi illərlə onun azad olunması üçün çalışır, lakin uğursuz olur.
XI. Filmin musiqi və vizual gücü
Film boyunca Chopin musiqisi fon olaraq səslənir. Bu musiqi — sanki həm fəryad, həm dua, həm xatirə kimi işləyir. Kamera Szpilmanın gözündən hadisələri izləyir. Onun acı dolu baxışları, dodaqlarını titrədən səssizlik, arxa planda dağılan şəhər — hər biri sözlərdən daha çox danışır.
XII. Tarixi və real əsas
Film real hadisələrə əsaslanır. Vladislav Szpilmanın “The Pianist” adlı xatirə kitabı əsasında çəkilmişdir. Bu kitab müharibə sonrasında gizlədilmiş, sonra yenidən nəşr olunmuşdur. Film həm də Roman Polanskinin şəxsi təcrübəsinə uyğundur — o da Holokost dövründə valideynlərini itirmişdi.
Sonda: Bir not bəzən bir can qurtarar
"Pianist" sadəcə bir müharibə filmi deyil. O, sağ qalmaq, ləyaqətini qorumaq, incəsənətlə yaşamaq uğrunda mübarizənin simfoniyasıdır. Bu film bizi düşündürür:
Sual və Rəy üçün:
-
Bu film sizə insanın gücünün haraya qədər çata biləcəyini necə göstərdi?
-
Musiqi, bu qədər dağıntının ortasında niyə hələ də yaşayır?
-
Siz olsaydınız, belə bir mühitdə ruhunuzu necə qoruyardınız?
-
Almanın Şpilmana rəhm etməsi sizcə bir qəhrəmanlıqdırmı, yoxsa insanlıq borcu?
Siz nə düşünürsünüz? Rəyinizi bizimlə paylaşın.
shefeq.com – Hekayələr danışır, səslər susmur.
