"Səssiz Qışqırıq: Küsməyin Psixologiyası"

GİRİŞ

İnsan ünsiyyət quraraq yaşamağa məhkumdur. Amma bu ünsiyyət bəzən qırılır, pozulur, susur. Və biz küsmək deyə bir anlayışla qarşı-qarşıya qalırıq. Bu hal bəzən bir saat, bəzən bir ömür sürür. Bəzən bir baxışla, bəzən illərlə yığılan ağrının partlayışı ilə baş verir. Sual yaranır: küsmək zəifliyin, yoxsa daxili gücün təzahürüdür? Səssizlik bir cəza formasıdırmı, yoxsa sevgi və diqqət üçün atılan çağırışdırmı?

Bu məqalədə “küsmək” anlayışını psixoloji, sosial, emosional və mənəvi tərəflərdən araşdıracağıq.

I. KÜSMƏK NƏDİR? – TƏRİF VƏ KÖKÜ

 Lüğəvi baxış

“Küsmək” sözü Azərbaycan dilində incimək, münasibəti dayandırmaq, qarşı tərəfdən uzaqlaşmaq anlamına gəlir. Psixoloji olaraq isə bu, bir emosional müdafiə mexanizmidir – insan özünü qorumaq, hörmət tələb etmək və ya ağrısını ifadə etmək üçün sükuta çəkilir.

 Psixoloji mexanizm kimi

Küsmək:

Sözlə ifadə edilə bilməyən incikliyin alternatividir

Nəzarət yaratmaq istəyidir

Duyğusal məsafə yaratmaq vasitəsidir

Bu davranışın kökü isə uşaqlıqda formalaşan emosional tərbiyə ilə sıx bağlıdır.

II. KÜSMƏYİN SƏBƏBLƏRİ – GİZLİ DƏRİNLİKLƏR

 1. DİNİLMƏMİŞ DAXİLİ AĞRILAR

Çox zaman insanlar nə üçün küsdüklərini dəqiq ifadə edə bilmirlər. Bəzən məsələ bir cümlə, bir zarafat, bir səssizlik olur. Amma əslində, küskünlüyün arxasında illərlə toplanan duyğular dayanır:

• Diqqətsizlik

• Rədd edilmə qorxusu

• Qiymətsiz hiss etmək

• Özünü sevilməyə layiq görməmək

 2. SEVGİ TƏLƏBİ

Bəzi insanlar küsməyi, sevilmək, diqqət görmək üçün istifadə edir:

“Küsəcəm, görsün dəyərimi...”

Bu, passiv-aqressiv bir sevgi tələbi formasına çevrilə bilər.

 3. NƏZARƏT VƏ GÜC ARZUSU

Küsmək bəzən qarşı tərəfə “məni incidin” mesajından daha çox, “məni tərk etmə, amma öz səhvini başa düş” mesajıdır. Bu isə emosional nəzarət formasıdır.

III. KÜSMƏYİN FORMALARI – HƏR KƏSDƏ EYNİ DEYİL

 Açıq küsmək

• Gözəgörünən, birbaşa ifadə olunan inciklik.

• “Mən səninlə danışmıram”, “mənsiz qal” kimi açıq mesajlarla müşayiət olunur.

 Səssiz küsmək

• Gülərüz, amma soyuq münasibət.

• Daxildə alovlu, xaricdə donmuş münasibət.

 Uzaqlaşaraq küsmək

• Fiziki və sosial məsafə artır.

• Yazışmalardan, zənglərdən, görüşlərdən yayınmaq.

IV. KÜSMƏYİN PSİXOLOJİ TƏSİRLƏRİ

 1. İNSANIN ÖZÜNƏ

• Duyğusal yorğunluq: daimi inciklik insanı tükəndirir.

• Tənhalaşma: münasibətlər zəifləyir.

• Daxili narahatlıq: hisslər sıxılıb qaldıqca psixoloji gərginlik yaranır.

 2. QARŞI TƏRƏFƏ

• Məchulluq: qarşı tərəf səbəbi anlamadıqca məsuliyyət hiss etmir.

• Əsəbləşmə və qapanma: “onsuz da küsəcək” düşüncəsi ilə uzaqlaşma.

• Soyuqluq və yadlaşma: küskünlüklər əlaqələri zədələyir.

V. KÜSMƏK MÜNASİBƏTLƏRİ NECƏ POZUR?

1. Söhbətin yerini susqunluq alır

2. Güvən azalır: insanlar dürüst danışmaqdan çəkinir.

3. Səssizlik qaranlıqda böyüyən qorxudur – açılmadıqca artar.

4. Duyğular zəhərə çevrilir – “niyə danışmır” sualı yerini “məni sevmir” düşüncəsinə verir.

VI. UŞAQLIQDA KÜSMƏYİ ÖYRƏNMƏK – PSİXODİNAMİK YANAŞMA

Uşaqlar çox vaxt:

• küsərək diqqət çəkirlər

• susaraq sevgi tələb edirlər

• oyuncaqları tərk edərək etiraz edirlər

Əgər valideynlər uşağın hisslərini ifadə etməsinə imkan vermirsə, uşaq küsməyi bir vasitə kimi öyrənir.

VII. MÜNASİBƏTLƏRDƏ KÜSMƏYİ NECƏ AŞMAQ OLAR?

 1. Duyğunu tanımaq və adlandırmaq:

“Hazırda incimiş hiss edirəm” – bu cümlə susqunluqdan daha şəfalıdır.

 2. Danışmaq bacarığını inkişaf etdirmək:

• Aktiv dinləmə

• “Məni incitdin” demək əvəzinə, “özümü belə hiss etdim” demək

 3. Səbrli olmaq:

• Qarşı tərəfin niyyəti ilə davranışı ayırmaq

 4. Öz dəyərini başqasının davranışında axtarmamaq:

• Əgər daim küsürüksə, bu öz daxilimizdəki “özünü qiymətləndirmə” problemi ilə də bağlı ola bilər.

VIII. KÜSMƏK: NƏ ZAMAN TƏBİİ, NƏ ZAMAN ZƏRƏRLİDİR?

 Təbiidir:

• Duyğularımızı emal etmək üçün zaman istədikdə

• Qarşı tərəfin ciddi xəta etdiyi zaman məsafə qoymaq istədikdə

 Zərərlidir:

• Qarşı tərəfi cəzalandırmaq üçün istifadə etdikdə

• Duyğular əvəzinə səssizlik hakim olduqda

• Münasibətləri manipulyasiya etməyə çevrildikdə

IX. KÜSMƏNİN DİNİ VƏ MƏNƏVİ TƏRƏFİ

İslamda:

Peyğəmbərimiz (s.ə.s) buyurur: “İki müsəlmanın bir-birinə üç gündən çox küsülü qalması halal deyil.”
(Buxari, Ədəb, 57)

Küsmək, qarşı tərəfdən üz çevirmək, qəlb qırmaq və Allahın rizasını itirmək riski daşıyır. Əfv, bağışlama və ünsiyyət bu mənəvi bağları bərpa edə bilər.

X. SONUÇ: SƏSSİZLİKDƏN SÖZƏ

Küsmək – nə sadəcə inciklikdir, nə də təkcə zəiflik. Bəzən bu, "Məni eşit", "Məni gör", "Məni anla" çağırışının səssiz versiyasıdır.

Amma unutmayaq:
Səssizlik uzandıqca hörmət yox, soyuqluq, dəyər yox, məsafə yaranır. Ən sağlam münasibətlər – danışaraq, dinləyərək və anlayaraq qurulanlardır.

Oxucuya mesaj:

Əgər bu yazını oxuyursansa və kiminləsə küsülü olduğunu xatırlayırsansa, bir addım at.
Yaz, zəng et, gülümsə, sadəcə “salam” de.
Bəzən bir salam bir səssizliyi bitirər.