Giriş – Bıçaq Altında Gözəllik
XXI əsr insanı təkcə texnologiya ilə deyil, həm də bədən görüntüsü ilə yarışır. Sosial şəbəkələrin “filtrli” idealı, məşhurların daim dəyişən simaları və reklamların təlqin etdiyi “gözəllik standartları” plastik əməliyyatların sayını gündən-günə artırır. Artıq plastik cərrahiyyə bir çoxları üçün lüks deyil, “gündəlik baxımın” bir hissəsinə çevrilib. Amma bəs bu dəyişikliklər sadəcə dəridəmi baş verir? Dəri altındakı psixoloji izləri kim görür?
1. Plastik əməliyyatlar: Estetik ehtiyac, yoxsa psixoloji təzyiq?
Plastik əməliyyatlar iki əsas kateqoriyaya bölünür: rekonstruktiv və estetik. Rekonstruktiv əməliyyatlar travma, yanıq, doğuş qüsurları və ya onkoloji səbəblərlə edilən düzəlişlərdir. Estetik əməliyyatlar isə zahiri görünüşü dəyişdirmək məqsədi daşıyır: burun estetikası, dodaq dolğusu, yanaq çıxıntısı, üz gərmə və s.
Estetik əməliyyata qərar verən bir insanın motivasiyası hər zaman fiziki dəyişiklik olmur. Arxasında çox vaxt özünü qəbul etməmə, düşük özünə inam, sosial təzyiq və şəxsi travmalar dayanır. Güzgüdə özünü bəyənməyən bir insan, əməliyyatdan sonra sadəcə güzgünü yox, özünü dəyişmək istədiyini anlaya bilər.
2. Body Dysmorphia: Gözəlliyin psixoloji pozuntusu
Bədən qavrayış pozuntusu – body dysmorphic disorder (BDD) – psixi sağlamlıq problemi olub, şəxsin bədənində həqiqi olmayan bir qüsur gördüyü haldır. Belə insanlar dəfələrlə plastik əməliyyat etdirə bilər, amma yenə də nəticədən razı qalmazlar.
Təhlükəli dövr buradan başlayır. Cərrahın bıçağı, əslində, bədənin deyil, ruhun “qüsurunu” düzəltməyə çalışır. Bu isə mümkün deyil. Çünki problem zahiri görünüşdə deyil, özünü dəyərli hiss etməməkdə gizlidir.
3. Əməliyyatdan sonra nə dəyişir?
Bəzən insanlar düşünür ki, burun estetikası etdirdikdən sonra daha xoşbəxt olacaq, dodağını böyüdəndə seviləcək, yanaqları incəldəndə uğurlu olacaq… Lakin əməliyyatdan sonra dəyişməyən bir şey qalır: özünü qəbul etmə səviyyəsi.
Əməliyyatdan sonra yaranan hisslər arasında bunlar ola bilər:
-
Əldə edilən nəticənin gözləntilərə cavab verməməsi
-
Əməliyyatdan sonrakı depressiya
-
Yenidən əməliyyata ehtiyac duyulması
-
Sosial həyatdan təcrid olunma
-
Özünə qarşı daha çox tənqid
Bu hal psixoloji olaraq “Post Operative Dysphoria” – əməliyyatdan sonra yaranan məyusluq olaraq adlandırılır.
4. “Filtrli” nəsil: Sosial şəbəkələr və saxta ideal
Instagram, TikTok, Snapchat kimi platformalar insanlara mükəmməl üz, bədən və həyat tərzi nümayiş etdirir. Amma bu gözəllik çox zaman real deyil – filtrlərlə yaradılmış virtual şəxsiyyətlərdir.
Bu “mükəmməllik illüziyası” xüsusilə gənc nəsildə özünə inamsızlıq yaradır. Güzgüdə gördüyü real üzlə, telefondakı “filtrli” üz arasında uçurum yaranır. Nəticədə “görünən öz” ilə “istediyi öz” arasındakı fərqi bərabərləşdirmək üçün plastik əməliyyata yönəlirlər.
5. Cərrah bıçağının arxasındakı risklər
Plastik əməliyyatlar təhlükəsiz görünsə də, özündə real sağlamlıq riskləri daşıyır:
-
İnfeksiya və irinli yaralar
-
Anesteziya fəsadları
-
Yumşaq toxuma nekrozu – yəni dərinin ölümü
-
Qan itkisi və hematoma
-
Sinir zədələnməsi – hissiyat itkisi
-
Bədəndə asimmetriya
-
Silikon və dolğuların bədəndə əriyib yayılması
Bəzən bir estetik əməliyyat, insanı reanimasiyaya qədər aparır. Gözəllik uğrunda canından keçənlər də olub…
6. Əməliyyata məcbur edən cəmiyyət
Cəmiyyət qadınlardan daim “baxımlı”, “cazibədar”, “gənc”, “mükəmməl” olmağı tələb edir. Əgər qadın doğubsa, bədənində dəyişiklik varsa, saçları ağarıbsa, gözlərinin altı qaralıbsa – artıq qəbul edilmir. Bu təzyiqlər, qadınları bıçaq altına aparır.
Əməliyyata getmək istəməyən bir qadın belə, zamanla “mən də dəyişməliyəm” düşüncəsinə sürüklənə bilər. Çünki onu belə görmək istəyirlər. Belə sevmək istəyirlər. Təbiiliyi yox, mükəmməlliyi tərifləyən cəmiyyət, insanı özü olmamaq üçün təlqin edir.
7. Rekonstruktiv plastik əməliyyatlar: Həyat keyfiyyətini yüksəldənlər
Bütün plastik əməliyyatları eyni torbaya atmaq olmaz. Rekonstruktiv əməliyyatlar – yəni travma sonrası, doğuşdan gələn qüsurlar, yanıqlar və ya onkoloji əməliyyatlardan sonra edilən düzəlişlər – insanın həyat keyfiyyətini artırır.
Burada məqsəd gözəllik deyil, funksional və emosional bərpadır. Bir qadının onkoloji əməliyyatdan sonra döş bərpası alması, və ya yanıq keçirmiş uşağın üzü yenidən formalaşdırılması – təkcə estetik yox, psixoloji sağalmaya da səbəb olur.
8. Hər cərrah mələk deyil: Estetik bazarın qaranlıq üzü
Plastik əməliyyat sənayesi böyük bir bazardır. Təkcə 2023-cü ildə dünya üzrə 30 milyondan çox plastik əməliyyat icra olunub. Bu sahədə qeyri-peşəkar şəxslərin, sertifikatsız klinikaların artması isə ciddi təhlükədir.
Bəzi həkimlər “rəqəmsal gözəllik” uğrunda insan həyatını riskə atır. Əməliyyatı sadələşdirir, komplikasiyaları gizlədir, “bir günə yeni sən” şüarları ilə aldatma yaradılır. Nəticədə bir çox insanlar geri dönüşü olmayan nəticələrlə qarşılaşır.
9. Özünü sevmək – Ən gözəl estetik
Əslində, gözəllik – qarşıdan baxana aid bir anlayış deyil. Özünü necə hiss etdiyindir. Səni bəyənən, sən dəyişəndə yox, sən olduğun üçün bəyənən biridir. Həyat sənə “filtrli” olmağı öyrədir, amma sən təbii olmağı seçəndə qorxulardan azad olursan.
Özünü sevmək, tənqid deyil, qəbul üzərində qurulan münasibətdir. Əgər bir insan güzgüyə baxanda “mən yetərliyəm” deyə bilirsə, bədəninin heç bir yerinə toxunmağa ehtiyac qalmaz.
Nəticə: Bədən dəyişsə də, ruh sağalmırsa…
Bu gün plastik əməliyyatlar bir klik uzaqlığındadır. Amma insanın içindəki boşluq heç bir dolğu ilə dolmur. Bədənini dəyişmək, özünü dəyişmək deyil. Həqiqi gözəllik bıçaqdan keçməz. O, özünü sevməklə, qəbul etməklə, dəyərlə yaranar.
Plastik əməliyyat etdirməzdən əvvəl, özünə bir sual ver: “Mən dəyişmək istəyirəm, yoxsa qəbul edilmək?” Əgər cavab ikinci variantdırsa – əməliyyata yox, özünü qucaqlamağa ehtiyacın var.