GİRİŞ: Bir baxış, bir susqunluq – amma iki fərqli dünya
Otağın bir tərəfində gənc dayanıb: gözlərində sual, dodağında susqunluq. Digər tərəfdə böyüklər: “Biz sənin yaxşılığın üçün danışırıq”, – deyirlər. Gənc isə içində qışqırır: “Amma siz məni anlamırsınız!”
Bu cümlə – “Böyüklər məni anlamır” – bəlkə də dünyanın bütün yeniyetmələrinin ortaq fəryadıdır. Hər dövrdə, hər ölkədə, hər ailədə bir gəncin ürəyindən səslənib bu cümlə. Amma nəyə görə? Doğrudanmı böyüklər anlamır, yoxsa anlamaq istəmir?
Bu məqalə, nəsillərarası psixoloji məsafəni, emosional fərqləri, zamanın dəyişən ritmini və gənclərin iç dünyasında böyüklərə yönəlmiş sükutlu hayqırtını izah etməyə çalışacaq.
1. “ANLANMAMAQ” HİSSİ NƏDİR? – PSİXOLOJİ KÖKÜA
Yeniyetməlik – şəxsiyyətin formalaşdığı, emosiyaların zirvəyə qalxdığı və "mən kiməm?" sualının cavab axtarıldığı dövrdür. Bu dövrdə ən vacib ehtiyaclardan biri qəbul edilmək və anlaşılmaqdır.
Ancaq valideynlər və müəllimlər çox zaman bu ehtiyacı nizam-intizam, qaydalar, və müqayisələr ilə əvəz edirlər:
-
“Sənin yaşında mən işləyirdim...”
-
“Qardaşın kimi oxu!”
-
“Sən heç nə başa düşmürsən, biz həyat görmüşük!”
Bu ifadələr gəncdə dəyərsizlik hissi, emosional tənha qalmaq, və etiraza qarşı qorxu formalaşdırır.
Anlanmamaq = Görülməmək + Eşidilməmək + Dəyər verilməmək
2. NƏSİLLƏR ARASINDA PSİXOLOJİ MƏSAFƏ
Gənclər texnologiyanın, açıq ünsiyyətin və qlobal dəyərlərin içində böyüyür. Onların dəyərləri fərqlidir. Amma böyüklər çox zaman öz uşaqlıqlarının qaydalarını bu günə tətbiq etməyə çalışırlar:
| Böyüklər | Gənclər |
|---|---|
| Səssizlik = Ədəb | Səssizlik = Uzaqlıq |
| Qorxu = Tərbiyə | Qorxu = Sevgisizlik |
| Tənqid = Yaxşılıq | Tənqid = Qəbul edilməmək |
| Tapşırıq = Qayğı | Tapşırıq = Yük |
Bu fərqli mənalar bir-birini anlamamağa səbəb olur. Valideynlər “biz sənə yaxşılıq edirik” deyərkən, gənc “siz məni başa düşmürsünüz” deyir.
3. EMOSİYALARIN DANIŞMADIĞI DİL – GƏNCLƏR NİYƏ SUSUR?
Gənclərin böyük hissəsi emosiyalarını paylaşmaqdan qorxur. Niyə?
-
“Danışsam, məni tənqid edəcəklər.”
-
“Ağlasam, zəif sayılacam.”
-
“İçimi açsam, narahat olacaqlar.”
Buna görə də onlar tərbiyəli görünmək üçün susur, hörmətli qalmaq üçün boğulur, sakit qalmaq üçün daxildə partlayır.
Bu isə depressiya, anksiyete, özünü dəyərsiz hiss etmə, özgüvən azalması kimi hallara gətirib çıxarır.
4. “ONLAR MƏNİ SƏHV BAŞA DÜŞÜR” – NƏ ÜÇÜN?
Gənclər çox vaxt müasir dili, simvolları, hiss yollarını istifadə edir:
-
Musiqi ilə duyğularını ifadə edirlər.
-
Sosial şəbəkələrdə status yazaraq ağrını pərdəli göstərirlər.
-
Sözlə deyil, baxışla, bədən dili ilə danışırlar.
Amma böyüklər klassik ifadə, konkret söz və nəticə axtarır. Buna görə də gənclərin emosional davranışları “kapriz”, “əhval-ruhiyyə”, ya da “xasiyyət” kimi qiymətləndirilir.
5. BÖYÜKLƏRİN NİYYƏTİ, GƏNCLƏRİN TƏRCÜMƏSİ
Böyüklər:
-
“Sənə görə darıxıram” deyir
Gənc eşidir: “Sən niyə gec qayıtdın?”
Böyüklər:
-
“Səni qoruyuram” deyir
Gənc eşidir: “Mən sənə güvənmirəm”
Böyüklər:
-
“Sənin yaxşılığını istəyirəm”
Gənc eşidir: “Sən bacarmırsan, mən bilirəm”
Yəni eyni cümlə, iki fərqli psixoloji tərcümə. Bu tərcümə fərqləri qarşılıqlı anlaşmanı əngəlləyir.
6. HƏLL YOLLARI – NECƏ ANLAMAQ OLAR?
1. Dinləmək üçün dinləmək
Sadəcə cavab vermək üçün yox, anlamaq üçün dinləmək.
Sözünü kəsmədən, gözünə baxaraq dinləmək. Bu – sadə görünür, amma şəfa kimidir.
2. Öz uşaq çağını xatırlamaq
Valideyn də bir vaxtlar “məni anlamırlar” demişdi.
O yaddaşı geri çağırmaq empatiya yaradır.
3. Sevgini tənqid kimi yox, qucaq kimi göstərmək
Tənqid gücləndirmir – qorxudur.
Əgər tənqid mütləqdirsə, onu sevgi içində yumşaltmaq lazımdır.
4. Gəncin dili ilə danışmaq
Onların sevdiyi musiqini, filmləri izləmək, hisslərini ifadə etdikləri formaları anlamaya çalışmaq – bu, körpü salmaqdır.
5. Səssizliyin arxasını görmək
Gənc danışmırsa – demək ki, ya qorxur, ya inanmır.
Danışmaq üçün etibarlı yerə, vaxt və anlayışa ehtiyac var.
7. CƏMİYYƏT VƏ GƏNCLİK – İKİ DİL, BİR DÜNYA?
Cəmiyyət “yol göstərmək” adı ilə çox zaman boğur.
Gənclik “azadlıq” adı ilə çox zaman bağlantını kəsir.
Əslində isə hər iki tərəfin ehtiyacı dinlənilmək, hiss olunmaq və dəyərli qəbul edilməkdir.
Valideynlər, müəllimlər və cəmiyyətin yetkin üzvləri müasir psixologiya, kommunikasiya və empatiya bacarıqları ilə silahlanmalıdır. Əks halda itirilmiş bir gənc nəsil susqunluq içində yox ola bilər.
NƏTİCƏ: Qapalı Qapını Açan Açar – Dinləmək
“Böyüklər məni anlamır” – bu cümlə bir gəncin daxili qışqırığıdır. Əgər bu qışqırıq eşidilməzsə, o, bir gün ya öfkeyə, ya tənhalığa, ya da iç çöküşə çevrilə bilər.
Amma bir qucaq, bir sadə “Səni başa düşürəm” cümləsi o qədər möcüzəvi ola bilər ki, illərlə qurulan divar bir anda dağılacaq.
OXUCUYA SUAL:
Sən də heç bu cümləni demisənmi: “Məni heç kim anlamır”?
Səncə, nə üçün böyüklər və gənclər arasında bu qədər psixoloji uçurum var?
Fikirlərini paylaş, bəlkə də kimsə bu yazıda özünü görər və rahatlıq tapar.