Son illər “vaping” və ya “elektron siqaret” anlayışları demək olar ki, hər kəsin qulağına tanış səslənir.
Reklamlar onları “siqaretdən daha təhlükəsiz alternativ”, “tüstüsüz rahatlıq” və ya “nikotinsiz seçim” kimi təqdim edir.
Amma əslində bu cihazlar nə qədər təhlükəsizdir?
Texnologiyanın arxasında gizlənən duman
Elektron siqaretlər (e-siqaretlər) — batareya ilə işləyən elektron cihazlardır. Onların məqsədi ənənəvi tütün siqaretlərinə alternativ təqdim etməkdir.
Cihazın içərisində maye halında xüsusi qarışıq (e-liquid) yerləşir. Bu maye qızdırıldıqda aerozol adlanan buxar əmələ gətirir və istifadəçi onu nəfəsə çəkir. Bu proses vaping adlanır.
Adətən bu qarışığın tərkibində:
-
Nikotin (asılılıq yaradan maddə),
-
Propilen qlikol və ya bitki qliserini (buxar yaratmaq üçün),
-
Ləzzətvericilər (meyvə, nanə, konfet, şokolad və s.) olur.
Bu komponentlər birlikdə siqaretin tüstüsünə bənzər, lakin görünməz bir buxar yaradır.
Ənənəvi siqaretdən fərqi nədir?
Elektron siqaretlərdə tütün yandırılmır, yəni tüstü əmələ gəlmir.
Bu səbəbdən bir çox şirkət onları “daha az zərərli” kimi təqdim edir.
Lakin bu, onların zərərsiz olduğu anlamına gəlmir.
Tütün tüstüsündə olan minlərlə toksik maddə e-siqaretlərdə olmasa da, nikotin hələ də mövcuddur — və bu maddə beynin mükafat sisteminə təsir göstərərək asılılıq yaradır.
Nikotin – sakit düşmən
Nikotin həm siqaretlərdə, həm də e-siqaretlərdə əsas aktiv maddədir.
O, beyində dopamin səviyyəsini artırır və bu, müvəqqəti rahatlıq hissi yaradır.
Lakin bu təsir keçdikdə bədən yenidən nikotin tələb edir — nəticədə asılılıq döngəsi formalaşır.
Nikotin gənclərin beynində öyrənmə, diqqət və emosional tənzimləmə ilə bağlı bölgələrin inkişafına mənfi təsir göstərə bilər.
Tədqiqatlar göstərir ki, yeniyetməlik dövründə nikotin istifadəsi gələcəkdə siqaret və digər maddələrə meyli artırır.
“Buxar” əslində buxar deyil
Elektron siqaret şirkətləri bu maddəni “buxar” adlandırırlar, lakin texniki baxımdan bu aerozoldur – yəni havada asılı qalan xırda hissəciklər toplusu.
Bu hissəciklərin tərkibində metal qalıqları, qliserin parçalanma məhsulları və toksik kimyəvi maddələr ola bilər.
Beləliklə, e-siqaret tüstüsüz olsa da, nəfəsə çəkilən bu aerozol ağciyərlər, ürək-damar sistemi və immunitet üçün təhlükəlidir.
Gənclər arasında artan meyil
ABŞ-da Xəstəliklərə Nəzarət və Qarşısının Alınması Mərkəzinin (CDC) 2012-ci il məlumatına əsasən, 1,78 milyon məktəbli artıq elektron siqareti sınaqdan keçirmişdi.
Sonrakı illərdə bu rəqəm daha da artdı. Çünki e-siqaretlər rəngli dizayn, şirin qoxular və “ziyansızlıq” təəssüratı ilə gənclər üçün cəlbedici hala gətirildi.
Hazırda bir çox ölkədə, o cümlədən ABŞ-da və bəzi Avropa dövlətlərində elektron siqaretlərin satışı, tərkibi və reklamı ilə bağlı qaydalar sərtləşdirilir.
Lakin bəzi regionlarda hələ də tənzimlənmə yoxdur, bu isə yeniyetmələrin qorunmasında ciddi boşluq yaradır.
Nəticə – texnologiyanın yaratdığı yeni asılılıq
Elektron siqaretlər siqareti əvəz etmir, sadəcə asılılığı formaca dəyişir.
Tütün tüstüsünün yerini buxar alsa da, nikotin hələ də eyni nikotindir.
Cihazın müasir görünüşü, dadlı ləzzətləri və “zərərsiz” imici – sadəcə, asılılığı bəzəkli qabığa salır.
Əslində məsələ siqaret və ya e-siqaretin seçimi deyil — məsələ nəfəs aldığımız hər şeyin bədənimizə mesaj göndərməsindədir.
Və o mesaj bəzən belə səslənir:
“Təmiz hava – ən təbii azadlıqdır.”