Əmzik Faydalıdır, Yoxsa Zərərlidirmi? – Mütəxəssis Baxışı

Giriş: Əmziyin simvolik yeri

Əmzik – ana südündən sonra bir çox valideynin körpəsinə verdiyi ikinci “sakitləşdirici vasitə”dir. Bir çox ailədə körpənin ağlamasını dayandırmaq üçün ilk seçim, uşaq bezindən əvvəl düşünülən vasitə olur. Amma sual budur: Əmzik körpə üçün həqiqətən faydalıdırmı? Yoxsa gələcəkdə diş, danışıq və emosional inkişaf üçün təhlükə yaradır?

Bu məqalədə, əmziyin tarixi, onun istifadəsinin faydaları və riskləri, dünya üzrə mütəxəssis yanaşmaları, valideyn təcrübələri və tövsiyə olunan istifadə qaydaları geniş şəkildə təhlil olunur.

1. Əmziyin tarixi və psixoloji mənası

Əmziyin istifadə tarixi 16-cı əsrə qədər gedib çıxır. O dövrlərdə körpələrə taxta və ya sümük parçaları verilir, bu parçalar şəkərli maddələrlə isladılırdı. 19-cu əsrdə rezin materialların tapılması ilə daha təhlükəsiz modellər ortaya çıxdı.

Əmzik, insanın ən ilkin refleksi olan əmərək sakitləşmək ehtiyacına cavab verir. Əmmə refleksi körpələrdə doğuşdan mövcuddur və təhlükə hissini, ağrını və narahatlığı azaldır.

2. Əmziyin faydaları – Mütəxəssislər nə deyir?

a) Sakitləşdirici təsir

Əmzik qısa müddətli sakitləşdirmə üçün faydalıdır. Körpə yorğun, ac, əsəbi, ya da sadəcə qucaq istədikdə, əmmə hərəkəti sinir sistemini sakitləşdirir.

b) Yuxuya getməyə kömək

Bəzi araşdırmalar göstərir ki, əmzik gecə yuxusuna keçidi asanlaşdırır. Körpənin ağız əzələləri işlədikcə melatonin ifrazı artır.

c) Ani stresin azaldılması

İynə vurulması, həkim müayinəsi və ya ağrılı proseslər zamanı əmzik vermək ağrını azalda bilər.

d) Ani ölümlərin qarşısını alma ehtimalı

Amerika Pediatriya Akademiyasının (AAP) məlumatına görə, SIDS (ani körpə ölümü sindromu) riskini azalda bilər, çünki əmzik istifadə edən uşaqlarda dilin hava yolunu blok etmə riski azalır.

3. Əmziyin zərərləri – Uzaq görmək lazımdır

a) Dişlərin formalaşmasına təsir

Uzunmüddətli əmzik istifadəsi (xüsusilə 2 yaşdan sonra) üst çənənin önə çıxmasına, dişlərin yuxarı qalxmasına və alt çənənin geri qalmasına səbəb ola bilər.

b) Nitq inkişafına maneə

Əgər körpə çox uzun müddət gündəlik əmzik istifadə edirsə, dil əzələləri zəifləyir, samit səslərin tələffüzü və dil çevikliyi ləngiyir.

c) Ana südündən uzaqlaşma

Əgər əmzik ana südünü əvəz edən vasitəyə çevrilirsə, körpə əmizdirməyə marağını azaldır, bu isə ana südünün azalması ilə nəticələnə bilər.

d) Psixoloji asılılıq

Əmzik olmadan yatmayan, sakitləşməyən körpə, gələcəkdə emosional tənzimləmə bacarığını formalaşdıra bilmir.

e) İnfeksiya riski

Əmziyin təmiz saxlanmaması ağız göbələyi, boğaz infeksiyası və qulaq iltihabı riskini artırır.

4. Mütəxəssis yanaşmaları və ölkələr üzrə fərqlilik

Amerika Pediatriya Akademiyası (AAP):

• Əmzik istifadəsi 1 yaşa qədər tövsiyə olunur.

• 2 yaşdan sonra tədricən dayandırılmalıdır.

• Körpəyə ana südü oturuşandan sonra verilməlidir (təxminən 3–4 həftəlikdən sonra).

Dünya Səhiyyə Təşkilatı (WHO):

• Ana südü ilə bəslənməni azalda biləcəyi üçün ilk 6 ayda əmzikdən istifadə tövsiyə edilmir.

Avropa Pediatrik Diş Akademiyası:

• Əgər əmzik istifadə olunursa, ortodontik formada, hava keçişli, gündəlik məhdudiyyətli şəkildə istifadə edilməlidir.

5. Əmzikdən düzgün istifadə üçün 10 qızıl qayda

1. Körpə ana südü qəbul etməyə başladıqdan sonra əmzik verin.

2. Əmziyi yalnız sakitləşdirmə məqsədilə verin, zərurət olmadan yox.

3. Əmziyi əzilməmiş, ortodontik forma ilə seçin.

4. Hər 2–4 həftədən bir əmziyi dəyişdirin.

5. Əmziyi şirin mayelərə batırmayın.

6. Körpə yuxuya gedəndən sonra əmziyi sakitcə çıxarın.

7. Gündüzlər əmziyə alternativlər tapın – mahnı, qucaq, toxunuş.

8. Əmziyi suda qaynadaraq və ya sterilizatorla təmizləyin.

9. 2 yaşına yaxın əmzikdən tədricən uzaqlaşdırmağa başlayın.

10. Uşaq əmzik istədikdə alternativ emosional tənzimləmə yolları təklif edin.

6. Valideynlərin sualları və real həyat nümunələri

Sual: “Əmzik verməsək, körpə gecə çox ağlayır. Bəs nə etməli?”
Cavab: Əvvəlcə uyğun yuxu rejimi qurulmalıdır. Əmzik alternativi kimi oyuncaq ayı, yüngül beşik ritmi və yumşaq ninni kömək edə bilər.

Sual: “Əmziyi bir gün tam qadağan edə bilərik?”
Cavab: Birdən-birə qadağa emosional şok yarada bilər. Tədricən, gündüzlər istifadəni azaldıb, sonra gecələrdən də çıxarmaq məsləhətdir.

Sual: “Əmzik diş çıxarmaya kömək edirmi?”
Cavab: Əmzik diş ətini rahatlatsa da, soyuq diş çıxarma halqaları daha effektiv və təhlükəsizdir.

7. Əmziksiz körpə böyütmək mümkündürmü?

Əlbəttə, mümkündür. Bunun üçün:

• Körpə ilə emosional bağ güclü olmalıdır.

• Qucaqlama, göz kontaktı, ninnilər, toxunma və rəvan sözlər – bunlar körpəni sakitləşdirən ən güclü təbii vasitələrdir.

• Hər ağlamaya yemək və ya əmziklə yox, anlayış və səbəblə cavab verilməlidir.

Əmziksiz böyüyən körpə özünü daha tez tənzimləməyi, emosional ehtiyaclarını fərqləndirməyi və özünü ifadə etməyi daha tez öyrənir.

8. Nəticə: Fayda balansı və valideynin rolu

Əmzik – nə şeytandır, nə də mələk. O, sadəcə bir alətdir. Əsas məsələ onun necə, nə vaxt və nə qədər istifadə olunmasıdır. Valideyn olaraq biz qərar veririk: bu alət körpənin emosional bərabərliyinə xidmət edəcək, yoxsa ondan asılılıq yaradacaq.

Əgər düzgün şəkildə və məhdudiyyətlə istifadə olunarsa, əmzik körpənin həyatında rahatlıq mənbəyi ola bilər. Amma hər vasitə kimi, o da sevgini, diqqəti və real ünsiyyəti əvəz edə bilməz.

 Siz nə düşünürsünüz?

• Əmziklə bağlı hansı təcrübələriniz var?

• Uşağınız əmziksiz böyüyübsə, hansı üsullarla onu sakitləşdirmisiniz?

• Əmziklə bağlı ən çox çətinlik yaşadığınız an nə olub?

Rəylərinizi bizimlə bölüşün. Başqa valideynlər sizin sözlərinizdən ilham ala bilər.