Giriş – Günəşin ilk işığı və məlahətli bir səs
Səhər açılar-açılmaz, torpaqdan buxarlanan nəmlik, təzə kəsilmiş otun qoxusu, uzaqdan gələn xoruz səsi... Və bütün bunların içində daha bir tanış səs var – inəyin məlahətli, sakit, amma sabit çağırışı. Bu səs, həyət evində yaşayan bir ailə üçün zəng kimidir. O, günün başladığını, işin və bərəkətin yolunun açıldığını bildirir.
Şəhərdə yaşayan insanlar üçün bu səslər yad, bəzən qəribə görünə bilər. Amma kənddə, həyət evində böyüyən hər kəs bilir ki, bu səs – həyatın ritmidir.
1. İnəyin evdəki yeri – sadəcə heyvan deyil
Kənd həyətində inək sadəcə süd verən bir heyvan deyil. O, ailənin bir üzvü kimi qəbul olunur. Uşaqlar onu adla çağırar: “Qaraçım”, “Alaca”, “Süsən”, “Göycə”. Hətta bəzi ailələrdə inək sakit, itaətkar xasiyyəti ilə nənənin yoldaşı, uşaqların dostu, evin bərəkətinin simvoluna çevrilir.
İnəyin hər bir hərəkəti diqqətlə izlənir. Sağlam olub-olmaması, otlaması, su içməsi, yuxulu gözləri, yavaş-yavaş çeynədiyi quru ot – bunlar evin böyüklərinin gündəlik müşahidə obyektidir. Çünki inəyin əhvalı, evin əhvalıdır.
2. Səhər sağımı – bir mərasim kimidir
Səhərlər erkən saatlarda inəyin sağılması ailə üçün rituala çevrilib. Təzə süd vedrəyə damcılayarkən çıxan o səslər insanın içini isidir. Südü süzərkən yayılan buxar, otağın içini dolduran istilik və qoxu – bunlar əsl kənd səhərinin əvəzolunmaz anlarıdır.
Bir çox evlərdə nənələr sağımın əvvəlində dua edər: “Allahım, ruzimizi bol et.” Bu dua ilə birlikdə inəyə “can bala, ay sağ ol, təki sən sağ ol” deyilir. Təbiətə və canlıya hörmətin ən saf forması budur.
3. Südün sirli yolu – vedrədən süfrəyə
Süd təkcə içki deyil. O, kənd evinin mətbəxində min bir möcüzəyə çevrilir:
– Qaymaq – səhər çörəyinin üstündə ərimiş sevinc,
– Ağ pendir – günorta yeməyində ailəni bir araya toplayan dad,
– Ayran – yay istisində rahatlıq verən sərinlik,
– Şor – qışın dadlı təamı,
– Kəsmik – uşaqlar üçün vitamin mənbəyi.
Bu məhsulların hazırlanması həm bacarıq, həm də sevgi tələb edir. Südü qaynadan, qarışdıran, mayalandıran əllər əslində bu prosesə ruh qatır. Süd – əməklə və təmizliklə yaranan təbiət hədiyyəsidir.
4. İnəklə dostluq – canlı ilə səssiz ünsiyyət
İnəklər çox sakit və hissiyyatlı heyvanlardır. Onlar sahibini tanıyır, onun səsini, qoxusunu, davranışını ayırd edə bilirlər. Sahibləri yaxınlaşanda qulaqlarını oynadır, quyruqlarını yelləyir və dinc halda gözləyirlər. Qəzəbli və ya narahat olan bir insanın əhvalını belə hiss edirlər.
Bəzi insanlar inəyə dərdlərini danışır, sanki o anlayır. Əslində bu, insan və heyvan arasında səssiz bir etimad bağıdır. İnək dinləyər, nəfəsini səndən ayırmaz, gözlərini qırpmadan baxar.
5. Uşaqlıq və inəklə qurulan bağ
Kənddə böyüyən uşaqların ilk "dostu" çox zaman bir inək olur. Uşaqlar onu çəkinə-çəkinə sevər, ot aparar, onun quyruğundan qaçar, lakin qorxmadan yaxınında oynayar. Bu təmas uşaqlarda rəhm, sevgi və təbiətlə harmoniyada yaşamaq hisslərini inkişaf etdirir.
Bəzən inək buzov doğar və bu hadisə evdə bayram kimi qarşılanar. Uşaqlar buzovla oynar, ad qoyar və onunla bağlı xatirələr bir ömür yadda qalır.
6. Bərəkətin simvolu
Kənd həyatında inək – bərəkətin simvoludur. Onun verdiyi süd sadəcə qida deyil, evin maddi rifahına da dəstəkdir. Satılan süd, pendir, şor ailəyə əlavə qazanc gətirər. Hətta çətin günlərdə "təki inəyimiz var" demək, sabaha ümidi qorumaq deməkdir.
Müdriklər deyir:
"İnəyin ayaq səsi – ruzinin səsi deməkdir."
İnəyin yeməyi bitməsin deyə çalışmaq, onun sağlığına diqqət etmək – əslində ailənin sabahına olan məsuliyyətin təzahürüdür.
7. Mövsüm dəyişdikcə həyat ritmi dəyişir
Yayda inəklər otlaqlarda sərbəst gəzər, günəşdə qızınar, çəmənliklərdə dincələr. Qışda isə tövlədə, qapalı yerdə qalır, daha çox qulluq tələb edər. Bəzən hava soyuq, qar yağar, amma səhər yenə də sağım üçün ayağa qalxan insan gecikməz.
Bu fəsillərarası dəyişiklik insanın təbiətə uyğunlaşma bacarığını artırır. Həyət evi – hər fəslin öz ritmini yaşayır.
8. Tövlənin arxasında gizlənən dünya
Tövlə, kənardan baxıldıqda sadə, palçıqla qarışıq bir yer görünə bilər. Amma o, inəyin sığınacağı, sahibin əməyinin məhsul verdiyi yerdir. Ora təmizlənər, qurutular, yenidən ot salınar. Həmin otaqda tər, süd, ot və sevgi qarışımı bir həyat yaşanır.
İnsanlar orada həm düşünər, həm dua edər, həm də təbiətin səsinə qulaq verər. Tövlə – sadəcə heyvanların yeri deyil, bəzən insanın daxili ilə baş-başa qaldığı müqəddəs guşədir.
9. Qocaların inəyə baxışı – səbr və qədr
Yaşlı insanlar inəyə böyük hörmətlə yanaşar. Onlar üçün inək təkcə süd deyil, ömür yolunun şahididir. O qadınlar ki, ömrü boyu hər səhər sağım edib, süd qaynadıb, ailəsini doyurub – onların əlləri inəklə danışır.
İnəyə "canım", "bala", "gözü yolda" deyə müraciət edərlər. O yaşlı nənənin inəyə baxanda gözləri yumşalırsa, bu, canlılara qarşı ən səmimi sevgidir.
10. Kənd həyatını yaşadan varlıq
İnəksiz kənd həyəti təsəvvürsüzdür. Onun səsi, ayaq səsləri, tövlənin qapısının açılıb bağlanması – bunlar kənd melodiyasının notlarıdır. Evdə yeməklərin dadı, çayın yanında südlü qaymaq, səhərlər pendirlə başlayan günlər – hamısı inəyin sükutla verdiyi töhfələrdir.
İnək – səs salmadan həyat verən varlıqdır. O danışmaz, amma hər gün evə "xoşbəxtlik gətirir". O, kənd evinin qızıl xətləri ilə işlənmiş incisi kimidir.
Nəticə – Bir dam altında yaşayan həyat
İnəyin verdiyi süd təkcə maddi deyil, həm də mənəvi qidadır. O, nəslin davamına, nəvələrin sağlam böyüməsinə, gündəlik zəhmətin mənaya çevrilməsinə səbəb olur. Həyət evinin səsləri arasında ən saf, ən təmiz olanlardan biridir inəyin məlahətli səsi.
Şəhərin yüksək səsləri arasında bu səsi eşitmək olmur, amma kəndin sakitliyində o səs sənin qəlbinə toxunur. Bəzən insan, təbiətin bu sadə ritmləri içində öz varlığını daha dərindən anlayır.
Evimdə bir inək var – və bu mənim var-dövlətim, sükutum, rahatlığım, həyatla birliyin səsi deməkdir.