İslamda Kino – Harada Bitir Sənət, Harada Başlayır Cavabdehlik?

Giriş: Ekranın işığında İslamın kölgəsi

Kino – müasir dövrün ən güclü təsir vasitələrindən biridir. Bir görüntü, bir səhnə, bir söz milyonlarla insanın düşüncəsini dəyişə, inancını sarsıda və ya ruhunu dirildə bilər. Məhz bu gücün özü onu həm dəyərləndirilməsi vacib bir vasitəyə, həm də məsuliyyətli şəkildə istifadə olunmalı fenomenə çevirir. Bəs İslam dini kinoya necə baxır?

Bu məqalədə İslamın kino sənətinə münasibətini Qurani-Kərim, hədislər, alimlərin fikirləri, etik və əxlaqi çərçivələr, tarixi təcrübə və müasir müsəlman cəmiyyətlərinin yanaşması prizmasında təhlil edəcəyik.

 1. Kino bir sənətdirmi? İslam sənətə necə yanaşır?

İslam dini sənətə insanı düşündürən, gözəlliyi təbliğ edən, haqqı və batili ayıran vasitə kimi baxır. Quran özü gözəl sözlərlə insanın ruhuna toxunan bir kitabdır. Rəssamlıq, şeir, musiqi kimi, kino da bir sənət formasıdır – lakin bu sənətin niyyəti və məqsədi mühümdür.

Quran (Nəhl 125):

“Rəbbinin yoluna hikmətlə, gözəl öyüdlə dəvət et…”

Bu ayə sənət və təbliğin gözəl üsullarla edilməsinin vacibliyini vurğulayır. Kino da əgər hikmət daşıyırsa, onu İslamın ruhuna uyğun vasitə kimi dəyərləndirmək olar.

 2. Tənqidlər: Kino nə zaman haram ola bilər?

İslam hüququnda bir davranışın “halal” və ya “haram” olması üçün onun niyyəti, məzmunu, təhrik etdiyi hisslər, və təsiri nəzərə alınır.

Aşağıdakı hallarda kino haram və ya məkruh hesab oluna bilər:

• Əxlaqsızlıq təbliğ olunursa (fahşalıq, zina, çılpaqlıq)

• Şiddət və zorakılıq normallaşdırılırsa

• İslam dəyərləri lağa qoyulursa

• Qumar, içki, haram davranışlar müsbət göstərilirsə

• Cahiliyyət dəyərləri təriflənirsə

Peyğəmbər (s):

“Kimin sözü insanları gülüşlə azdırırsa, o, cəhənnəmin kənarındadır.” (Beyhəqi)

 3. Kino nə zaman faydalı və müstəhəb ola bilər?

Əgər film tərbiyəvi, maarifləndirici, əxlaqi, ruhani, tarixi və ya ictimai şüur yaradıcı bir məqsəd daşıyırsa, bu halda onun İslamla ziddiyyəti yoxdur, əksinə faydalıdır.

Müsbət örnəklər:

• Peyğəmbərlərin həyatı haqqında filmlər

• Sosial ədaləti əks etdirən sənədli filmlər

• Müsəlman tarixini, şəxsiyyətlərini tanıdan əsərlər

• Ailə, sədaqət, şəfqət kimi dəyərləri aşılayan kinolar

 4. Tarixdə kino və İslamın qarşılaşması

İlk İslam ölkələrində (məsələn, Misir, İran, Türkiyə) kino əvvəlcə qərbli dəyərlərin daşıyıcısı kimi qarşılandı. Lakin zamanla dini-mədəni özünəməxsus yanaşmalar formalaşmağa başladı.

İran:

• Molla rejiminin ciddi senzurasına baxmayaraq, “A Separation”, “Children of Heaven” kimi filmlər İslam əxlaqını və insanlığını vurğulayan nümunələrə çevrildi.

Misir:

• XX əsrin ortalarında İslam dəyərlərini müzakirəyə açan filmlər çəkildi, lakin sonradan şou-biznesin təzyiqi ilə dini kino geri plana keçdi.

Türkiyə:

• “Diriliş: Ertuğrul”, “Yunus Emre”, “Hacı Bayram Veli” kimi layihələr İslam tarixi və mənəviyyatını müasir ekrana gətirdi.

 5. Müasir dövrdə müsəlmanların kinoya baxışı

Bu gün müsəlmanlar iki əsas qütbdə dayanırlar:

Orta mövqe isə deyir: "Hər filmə məqsədinə görə qiymət verilməlidir."

 6. Alimlərin mövqeyi

Şeyx Qaradavi:

“Əgər kino günahı təbliğ etmirsə, onunla maarif yaratmaq mümkündür.”

Ayətullah Mutəhhəri:

“Filmlər tərbiyə vasitəsi ola bilər, əgər əxlaqi və sosial yönü güclü olarsa.”

İbn Bəz (səudiyyəli alim):

“Əgər haram olmayan, faydalı mövzular işlənirsə və qadın-kişi qaydalarına əməl olunursa, icazəlidir.”

 7. Kino və təbliğ: İslamın mesajı ekranla necə yayılır?

• Söz, kitab və xütbə ilə yanaşı, vizual mesajlar da güclü təbliğ vasitəsidir.

• Gənc nəsil artıq ekran dili ilə düşünür. Onlara mesaj vermək üçün kino anlayışını mənimsəmək vacibdir.

• Qısa filmlər, YouTube serialları, sənədli layihələr – dini təbliğin yeni formaları kimi çıxış edir.

 8. Qadın və kişi təsviri – İslam həssaslığı

• Qadın bədəni İslamda iffət və məhrəmliyin simvoludur.

• Kino bu sərhədlərə hörmətlə yanaşmalı, qadın və kişiləri obyekt yox, şəxsiyyət kimi təqdim etməlidir.

• Baxmaqla günah işlənəcək səhnələrdən uzaq durmaq müsəlman tamaşaçının vəzifəsidir.

Nur surəsi, 30-31:

"Mömin kişilərə de: gözlərini haramdan çəksinlər... Mömin qadınlara de: onlar da gözlərini haramdan çəksinlər..."

 9. İslam dünyasından gələn filmlər və tövsiyələr

 10. Tamaşaçı məsuliyyəti: İzlədiyimizə görə cavab verəcəyikmi?

Bəli. İslamda gözlərimiz də hesaba çəkiləcəkdir. Yəni izlədiyimiz hər görüntü ruhumuza, niyyətimizə və əməlimizə təsir edir.

İsra surəsi, 36:

“Görməyin, eşitməyin və qəlbin – bunların hamısı sorğuya çəkiləcəkdir.”

Ona görə müsəlman:

• Filmə baxmadan əvvəl niyyət etməlidir.

• Film sonrası düşünməlidir: Mənə nə verdi? Ruhuma nə qatdı?

• Zərərli təsir görürsə, dərhal uzaqlaşmalıdır.

 Nəticə: Kino haram deyil, amma niyyət və məzmun vacibdir

İslam kinoya qadağan bir vasitə kimi yox, məsuliyyətli bir imkan kimi yanaşır. Kino bizi ya ucalda, ya da yıxa bilər. Əsas məsələ onun nəyə xidmət etdiyidir.

Əgər film:

• Haqqı göstərirsə,

• Əxlaqı gücləndirirsə,

• Tövbə və düşüncəyə aparırsa,

• İnsan və ruhu dəyərləndirirsə –

O zaman o, İslamın işığında yaranan bir sənətdir.