Məmməd Əmin Rəsulzadə – Bir Bayraq, Bir Millət, Bir İdeal

Giriş – Millətin Ruhunu Daşıyan Lider

Azərbaycan tarixində elə şəxsiyyətlər var ki, onların adı yalnız keçmişə deyil, həm də gələcəyə aiddir. Məmməd Əmin Rəsulzadə bu şəxsiyyətlərdən biridir. O, təkcə bir siyasətçi, yazıçı və publisist deyildi – o, bir millətin ideyasını formalaşdıran, azadlıq ruhunu oyadan, dövlət quruculuğunun simvolu olan lider idi.

“Bir kərə yüksələn bayraq, bir daha enməz!” – bu ifadə Rəsulzadənin siyasi ideologiyasının, milli ruhunun və ömrünün ana xəttini təşkil edir.

I. Erkən Həyatı və Maarifçilik Fəaliyyəti

Doğum tarixi: 31 yanvar 1884
Doğulduğu yer: Bakı, Novxanı kəndi

Məmməd Əmin Rəsulzadə ruhani ailəsində doğulmuşdu. Gənc yaşlarından maarifçilik, milli oyanış və modernizasiya ideyaları ilə tanış idi. Ərəb, fars, rus dillərini mükəmməl bilirdi. Bu bilik ona dünya fikir cərəyanlarını dərindən anlama imkanı verdi.

Onun ilk yazıları 20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycan mətbuatında çap olunmağa başladı. “İrşad”, “Tərəqqi”, “Füyuzat” kimi mətbuat orqanlarında xalqı maarifləndirməyə çalışırdı.

II. Müsəlman Demokratik Dünyasının İlk Respublikası

1918-ci il 28 mayda Məmməd Əmin Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti (AXC) elan edildi. Bu, şərqdə ilk demokratik, hüquqi və parlamentli respublika idi.

Cümhuriyyətin əsas nailiyyətləri:

• Qadınlara səsvermə hüququ verildi (Avropanın bir çox ölkəsindən əvvəl),

• Təhsil və mətbuat azadlığı təmin olundu,

• Parlament formalaşdırıldı, çoxpartiyalı sistem yaradıldı,

• Qısa müddətdə ordu, diplomatik əlaqələr və idarəetmə strukturları quruldu.

Rəsulzadənin liderliyi altında bu cümhuriyyət yalnız 23 ay yaşasa da, tarixdə əbədi iz qoydu.

III. Siyasi İdeologiyası və Milli Düşüncə

Rəsulzadənin siyasi baxışları Türkçülük, İslamçılıq və Müasirlik ideyalarının sintezinə əsaslanırdı. O, millətin həm kimliyini qorumasını, həm də dünyəvi və çağdaş bir cəmiyyətə çevrilməsini istəyirdi.

Onun əsas prinsipləri:

• Milli birlik və dövlətçilik,

• Maarifləndirmə və savadlı nəsil yetişdirmək,

• Azad söz və fikir,

• Qanunun aliliyi,

• Bütün vətəndaşların hüquq bərabərliyi.

IV. Sovet İşğalı və Sürgün Həyatı

1920-ci il 28 aprel – Azərbaycan Sovetlər tərəfindən işğal edildi. AXC devrildi və Rəsulzadə əvvəlcə həbs olundu, sonra azad edildi. Leninin göstərişi ilə Rusiyaya aparıldı. Oradan isə müxtəlif yollarla Avropaya keçdi və həyatının sonuna qədər sürgündə yaşadı.

Sürgün dövründə:

• İstanbula, Berlində, Varşavada, Romada yaşadı.

• Azərbaycan diasporunu formalaşdırdı.

• “Yeni Kafkasya”, “Odlu Yurd”, “Azərbaycan” kimi jurnallarda mübarizə yolunu davam etdirdi.

• Türk dünyası ilə sıx əlaqə saxladı.

• Azərbaycanın azadlığı üçün beynəlxalq tribunadan çıxışlar etdi.

V. Yazıçılıq və İdeoloji Fəaliyyəti

Rəsulzadə təkcə siyasi lider deyildi – o, zəhmli bir yazıçı və ideoloq idi. Onun əsərləri bu gün də aktuallığını qoruyur.

Əsərləri:

• “Azərbaycan Respublikasının doğuluşu”

• “Milli Azərbaycan hərəkatı”

• “Çağdaş Azərbaycan”

• “Panturanizm və bolşevizm”

• “İstiqlal uğrunda”

Bu əsərlərdə milli mübarizə ruhu, azadlıq idealları və vətən sevgisi aydın şəkildə hiss olunur.

VI. Mədəni İrsi və Fəlsəfi Düşüncələri

Məmməd Əmin Rəsulzadənin fəlsəfi düşüncələri tolerantlıq, azadlıq və milli oyanışa əsaslanırdı. O, həm islam düşüncəsinin modernizasiyasını, həm də Avropa dəyərlərinin xalqın ruhuna uyğun şəkildə qəbulunu müdafiə edirdi.

Onun fikrincə:

“İnsan azad doğulur. Onun bu azadlığı millətlərin də haqqıdır.”

VII. Son Günləri və Vəsiyyəti

Rəsulzadə 1955-ci ildə Türkiyənin Ankara şəhərində vəfat etdi. Ölümündən sonra da onun mübarizəsi davam etdi. Qəbri Ankara’dadır və illərlə Azərbaycanlılar üçün bir ziyarətgah rolunu oynadı.

O demişdi:

“Azərbaycan xalqı bir gün yenidən azad olacaq. O gün mənim üçün bayram olacaq!”

Bu sözlər sanki 1991-ci ildə gerçəkləşdi – Azərbaycan müstəqil oldu və Rəsulzadənin ruhu azadlığın içində yaşamağa davam etdi.

VIII. Mirası – Qürur, Şərəf və İlham

Bu gün Məmməd Əmin Rəsulzadə:

• Azərbaycan Respublikasının banisi kimi rəsmi şəkildə tanınır,

• Portreti manat əskinaslarında, adları küçələrdə, məktəblərdə, ali təhsil müəssisələrində yaşayır,

• Düşüncələri müstəqillik ideyası ilə yaşayan hər kəs üçün ilham mənbəyidir.

Nəticə – Ruhu Yenidən Doğan Lider

Məmməd Əmin Rəsulzadə həyatını xalqına həsr etdi. Onun ideyası sadəcə bir bayraqla yox, xalqın qəlbində, tarixində və gələcəyində yaşamaqdadır.

Bu gün onun portretinə baxanda, sadəcə tarixi şəxsiyyət yox, millətin ruhunu daşıyan bir sima görürük..