— Filosoflar və yazıçıların dəyişməz təsiri
Bu məqalə, zamanın sınağından keçmiş və fikirləri bu gün də işıq saçan insanlara həsr olunur. Onların sözləri təkcə kağız üzərində deyil, ruhun dərinliklərində yaşayır.
GİRİŞ: Söz – Ən Güclü Silahdır
Bəzən bir söz, bir qılıncdan daha iti olur. Bəzən bir cümlə, min illik susqunluğu pozur. Bu yazıda, yalnız sözləri ilə tarix yazan, cəmiyyətləri oyadan və zamanın səssizliyini pozan ədəbi və fəlsəfi dahilərdən danışacağıq. Onlar fikir ucalığında yaşayırlar – nə orduları vardı, nə də sarayları – amma bu gün dillərdə adları, düşüncələrdə imzaları var.
I FƏSİL: Zamanın Önündə Gedən Ruhlar
1. Fyodor Dostoyevski – İnsan ruhunun anatomiyası
Dostoyevski yazırdı ki, “Hər kəs öz vicdanı ilə tək qalanda həqiqəti görür.” O, insanın psixoloji dərinliklərini yazıya çevirərək oxucunu öz qaranlığında dolaşdırırdı. "Cinayət və cəza" əsəri sadəcə bir roman deyil, günahın və vicdanın dialoqudur. Onun qəhrəmanları bizik – gücsüz, tərəddüd içində, amma vicdanlı.
2. Nizami Gəncəvi – Qələm ilə qurulan imperiya
12-ci əsrdə yaşamasına baxmayaraq, əsərləri bu gün də müasir görünür. "Xəmsə" sadəcə ədəbiyyat deyil, əxlaq, sevgi və hikmət kitabıdır. Nizaminin sözləri qılıncdan güclü idi, çünki o, ruhları fəth etdi.
“İnsan olan yerdə ağıl işıqdır, Söz isə onun yoludur.”
II FƏSİL: Sükutdan Səslər Yazanlar
3. Franz Kafka – Reallığın içindəki yuxu
Kafka yazdığı “Çevrilmə” hekayəsi ilə insanın qəribəliklə üzləşməsini simvolizə etdi. Onun qəhrəmanları sosial basqılar qarşısında əzilən, anlamadığı bir dünyanın içində boğulan insanlardır. Kafka öz vaxtında dəyərləndirilmədi. Amma bu gün onun adını daşıyan “kafkavari” ifadəsi artıq bütöv bir həyat fəlsəfəsinə çevrilib.
4. Məmməd Araz – Sözlə millətin ruhunu oyadan
Azərbaycan poeziyasının “vətən nəfəsi” idi. Onun “Azərbaycan” şeiri hər kəsin yaddaşındadır: “Mən Azərbaycanam, mən xalqam, eləm...” Onun səsi – həm şair, həm əsgər idi. Sözləri silah deyildi, amma ruhda cəbhə açırdı.
III FƏSİL: Azadlıq Uğrunda Yazılan Qələmlər
5. Nelson Mandela – Dəmir barmaqlıqlar arxasından gələn işıq
Mandela özü yazıçı deyildi, amma yazdıqları, fikirləri dünya ədəbiyyatının bir hissəsinə çevrildi. Onun “Azadlığa aparan uzun yol” avtobioqrafiyası, zalım sistemin içində insanlığa sədaqətin simvoludur. O, cəzaçəkmə müəssisəsində idi, amma fikri sərbəst idi.
6. Elçin Əfəndiyev – Qəlbin incə toxunuşları
Müasir Azərbaycan nəsrinin nəhəngi. “Mahmud və Məryəm” romanı sevginin, inancların və həyat fəlsəfəsinin iç-içə keçmiş formasıdır. O, Azərbaycan ədəbiyyatını həm milli köklərlə bağladı, həm də dünya səviyyəsinə yüksəltdi.
IV FƏSİL: Şüurun Səssiz İnqilabçıları
7. Rumi – Sözlə dönən kainat
“Gəl, kim olursan ol, yenə gəl...” – bu çağırış əsrləri keçdi. Mövlana Rumi sevgi və Tanrıya bağlılıqla dolu bir fəlsəfə yaratdı. Onun "Məsnəvi"si təkcə dini yox, psixoloji və sosial bir baxış bucağıdır. O, sözlə dönən dərvişdir, qələmlə fırlanan kainatdır.
8. Jean-Paul Sartre – Məsuliyyətin fəlsəfəsi
“İnsan azaddır və azadlığı ilə məsuldur.” – deyən Sartre, ekzistensializmin atası sayılır. Onun "Ürəkbulanma" romanı insanın mənasızlığa qarşı mübarizəsini yazır. Azadlıq ona görə qorxuludur ki, seçimlərimiz bizi biz edir.
V FƏSİL: Qadın Ruhunun Güclü Səsləri
9. Anna Axmatova – Sükutda yazılan şeir
Stalinizm dövründə bir çox şair susdu. Amma Axmatovanın sükutu danışırdı. Onun "Rekviyem" poeması, repressiya illərinin qadın göz yaşları idi. Qadağan olunmuşdu, amma əzbər bilirdilər. Onun sözü hələ də azadlığın simvoludur.
10. Simona de Bovuar – “Qadın doğulmurlar, qadın olurlar”
Feminizmin fəlsəfi əsasını qoydu. “İkinci cins” əsəri ilə qadınların cəmiyyət içindəki mövqeyinə güzgü tutdu. O, qadının təbiətini yox, formalaşdırılmasını araşdırdı. Yazıları hələ də aktualdır, çünki hələ də qadınlıq mübarizə tələb edir.
NƏTİCƏ: Qələm Bəzən Qılıncdan Güclüdür
Bu şəxsiyyətlər göstərdi ki, söz bəzən döyüşdən güclü olur. Onlar heç kimə güllə atmadı, amma insanlığın düşüncəsinə qığılcım saldılar. Onlar elə insanlardır ki, zaman onları silə bilmədi, çünki onlar zamanı yazdılar.
Əlavə: Sənin Sözün Harada Yanar?
Bəlkə bu dünyada milyonlarla insan danışır, amma bəzilərinin sözləri yanır. Sənin də bir gün sözün qaranlıqda yol göstərə bilər. Yaz, danış, düşün – çünki dəyişiklik bir cümlə ilə başlaya bilər.
Unutma: Söz – sadəcə səslə deyil, sədaqətlə yanmalıdır.