GİRİŞ – PƏRDƏYƏ DƏYİB QAYIDAN QADIN
Kino tarixi yüzlərlə qadın obrazı ilə doludur. Gözəl, cazibədar, sevdiyi üçün hər şeyə qatlaşan, bəzən də qurban olan qadınlar... Amma bu rolların arxasında bəzən səssiz bir sual dayanır:
“Bəs səhnəyə heç gəlməyən qadın haradadır?”
O, nə danışır, nə gülümsəyir, nə də kadrdadır. O, ssenaridə yoxdur. Amma həyatda var – öz hekayəsi ilə, acısı ilə, susqunluğu ilə. Bu yazıda biz filmə düşməyən qadının gerçəkliyinə baxacağıq – onu kino unudanda, həyat necə xatırlayır?
I. GÖRÜNƏN QADIN – OBRAZLARIN KÖLGƏSİNDƏ GİZLƏNƏNLƏR
Filmlərdə qadınlar ya sevilir, ya itirilir, ya da ilham verir. Onlar çox zaman baş qəhrəmanın ətrafında fırlanan peyk kimi verilir. O qadınlar:
-
Onun üçün yaşayır,
-
Onun üçün ölməyə hazırdır,
-
Amma öz iç dünyası yoxdur.
Gerçək qadın isə bundan ibarət deyil. Onun öz xəyalları, yaraları, dirənişləri var. Amma bu hekayələr çox zaman kamera arxasında qalır.
II. KAMERA QADINA BAXIR, AMMA ONU GÖRMÜR
Kinoda qadınlara tez-tez baxılır, amma nadir hallarda onlar danışır. Kamera onların üzünü izləyir, amma onların düşüncəsinə keçmir. Sanki onlar vizual obyekt, emosional dekor, estetik elementdir.
Alfred Hitchcock-un bəzi filmlərində qadınlar idealizə edilir, amma bir fərd kimi yox, ideya kimi. Bu, çox zaman kişi baxışının – "male gaze"in nəticəsidir.
Qadına baxılır. Amma qadının baxışı yox sayılır.
III. SƏHNƏYƏ GƏLMƏYƏN QADIN – SİLİNƏN SSENARİ
Filmlərdə qadınların olmaması, əslində həyatdakı qadın hekayələrinin silinməsini simvollaşdırır. Onların:
-
Daxili mübarizəsi,
-
Anlıq qərarları,
-
Seçimləri,
-
İtaətsizliyi...
...bir çox ssenaridə yer almır.
Bir qadının uşaq yaşında zorla ərə verilməsi, filmlərə mövzu olur. Amma onun sonradan necə yaşadığı unudulur.
Bir qadın mübarizə aparır, amma hansı acılarla ayaqda qaldığı göstərilmir.
IV. QADININ SUSQUNLUĞU – EN GÜCLÜ MONOLOQ
Bəzən qadının səssizliyi, onun ən güclü sözüdür. O, danışmır – çünki onu heç kim dinləməyib. Amma bu səssizlikdə bir yuxu pozulub, bir ürək sınmış, bir qapı bağlanmış ola bilər.
“The Piano” (Jane Campion) filmində baş qəhrəman qadın lal olsa da, onun susqunluğu musiqidə danışır.
Bu filmdə qadın nə danışır, nə qışqırır, sadəcə yaşayır. Və onun varlığı, bütün film boyu səhnəyə gəlməyən qadınların təmsili olur.
V. QADININ HEKAYƏSİNİ KİM YAZIR?
Çox zaman qadının obrazını kişi rejissorlar yazır. Onlar qadının:
-
Necə sevməli olduğunu,
-
Necə davranmalı olduğunu,
-
Nə üçün yaşamalı olduğunu təyin edirlər.
Amma qadının öz hekayəsini danışmağa başladığı an, kino dəyişir.
Agnès Varda, Chantal Akerman, Greta Gerwig kimi rejissorlar qadının daxili, yavaş, səssiz dünyasını kinematoqrafiyaya gətirirlər.
VI. BİR KADRA SIĞMAYAN QADIN – FİLM ÇƏKİLMƏDƏN YAŞANAN HƏQİQƏT
Səhnəyə gəlməyən qadınlar var:
-
Gecə xəstəxanada növbədə duran,
-
Səhər çörək bişirib uşağını məktəbə yola salan,
-
Və ya sadəcə yaşamaq istədiyi üçün mübarizə aparan.
Bu qadınların filmi çəkilməyib. Amma onların hekayəsi ən təsirli ssenarilərdən biridir. Sadəcə görünmür. Sadəcə danışılmayıb.
Çünki bu qadınlar qəhrəmanlıq etmir – onlar var olur. Onların qəhrəmanlığı da budur.
VII. GÖRÜNMƏYƏN ROL – GÖRÜNMƏYƏN GÜC
Qadının filmdə görsənməməsi, onun gücsüz olduğunu göstərmir. Əksinə – o görünmədən dəyişir, dəyişdirir. Onun bir baxışı, bir seçimi, bir yoxluğu belə süjetə təsir edir.
Əgər qadın səhnədə yoxdursa, bu həmin səhnənin yarımçıq olduğunun sübutudur.
NƏTİCƏ – KAMERA QADINA DEYİL, QADIN KAMERAYA BAXSIN
Kino artıq dəyişir. Qadın hekayələri yazılır, danışılır, çəkilir. Amma hələ də çox qadın hələ səhnəyə gəlməyib.
Bu yazı onların səsi, onların görünməyən varlığına hörmət, filmə sığmayan həqiqətin pıçıltısıdır.
Bəlkə də sən, bu yazını oxuyan, hələ səhnəyə gəlməmiş bir qadınsan. Və bu, sənin filminin başlanğıcıdır.