I. Giriş: Texnologiya və İman Arasında Körpü
Texnologiya artıq yalnız həyatımızın rahatlığı üçün deyil, ruhumuzun istiqaməti üçün də bələdçidir. Telefonla qibləni tapmaq artıq sadəcə rahatlıq deyil, bir simvoldur. Bu simvol həm də bir sualdır: Biz texnologiyanı Allaha yaxınlaşmaq üçün istifadə edirik, yoxsa ondan uzaqlaşmaq üçün bəhanəmi edirik? Bu məqalədə mobil texnologiyanın, süni intellektin, sosial medianın və virtual reallığın dinə və xüsusilə İslama təsirini təhlil edəcəyik.
II. Qiblə Tətbiqləri: İbadətə Coğrafi Bələdçilik
Müsəlman üçün qiblə Allahla ilk ünsiyyət istiqamətidir. Bu istiqamət əvvəllər günəşə, kölgəyə, kompaslara əsasən təyin olunurdu. İndi isə:
-
GPS əsaslı qiblə göstəricilər
-
AR (augmented reality) ilə qiblə animasiyaları
-
Hətta səsgücləndirici ilə "Allahu Əkbər" deyən virtual qiblə azan tətbiqləri Bu yeniliklər, bir tərəfdən ibadəti asanlaşdırır, digər tərəfdən isə sual doğurur: Haraya yönəlirik – ekrana, yoxsa Allaha?
III. Quran Tətbiqləri və Mobil Müqəddəslik
Quran mobil telefonda oxunanda daha əlçatan olur. Amma bu yaxınlıq, hörmətin azalması ilə nəticələnməməlidir.
-
Tətbiqlər: iQuran, MuslimPro, Quran Companion
-
Özəlliklər: Tərcümə, təfsir, təcvidli oxu, audio təkrar
-
Maraq: Offline rejimdə Quran oxuma alışqanlığının artması Amma sual budur: Quranla bu qədər yaxınlıq informasiya səviyyəsindədir, yoxsa ruhani?
IV. Instagram Alimləri və TikTok Müftiləri
Rəqəmsal dövrdə hər kəs danışır. Amma danışmaqla bildirmək arasında fərq var.
-
YouTube-da 1 milyondan çox izləyicisi olan "şeyxlər"
-
TikTok-da 60 saniyədə cəhənnəmlə qorxudan qısa videolar
-
Ən təhlükəlisi: Dini məlumatın emosional təsir üzərindən manipulyasiyası Din artıq təbliğ yox, bəzən viral məzmuna çevrilir. Belə olanda məqsəd Allah razılığı yox, izləyici sayı olur.
V. Süni İntellektlə Din: FatwaBot və İslamChat
Süni intellekt artıq dini suallara cavab verir:
-
"Bu halal-dırmı?" sualına 1 saniyədə cavab
-
ChatGPT əsasında çalışan İslam məsləhətçiliyi
-
Cümə moizəsini yazan AI platformaları Amma AI niyyət anlamır. Halbuki dinin əsası niyyətdir. Demək ki, texnologiya yardımçıdır, əvəzləyici yox.
VI. Virtual Məscidlər və Metaverse Həcc
Pandemiyadan sonra bu suallar real oldu:
-
Zoom üzərindən cümə xütbəsi qəbul edilirmi?
-
VR ilə Kəbə ziyarəti ibadət sayıla bilərmi?
-
Avatarla təmsil olunmaq, ruhun orada olmasına bərabərdirmi? İslamda fiziki məkanlar, xüsusilə Həcc və Umrə kimi ibadətlər üçün əvəzolunmazdır. Texnologiya burada sadəcə təlim və təbliğ vasitəsidir.
VII. Sosial Media Günahı Yayıbmı, Yoxsa Maarifləndirirmi?
-
Sosial mediada qeybət, böhtan daha asan yayılır
-
"Namazda şəkil paylaşmaq" – niyyətlə riyakar niyyət arasında xətt silinir
-
Dini məzmunlar bəzən qalmaqalla yanaşı verilir ki, klik sayı çox olsun Lakin düzgün istifadə olunduqda, sosial media dini məlumatların yayılmasında misilsiz rol oynaya bilər.
VIII. Uşaqlara Rəqəmsal Dini Tərbiyə
-
YouTube-da İslam cizgi filmləri
-
Dua əzbərlədən interaktiv oyunlar
-
Qurani-Kərimi hərflərlə öyrədən mobil tətbiqlər Amma əgər valideyn özü ekranda başqa şeylə məşğuldursa, tərbiyə təsirli olmur. Ekran tərbiyəçi deyil – vasitədir.
IX. Gündəlik İbadətdə Texnologiya Dəstəyi
-
Namaz vaxtı bildirişləri
-
Ağıllı saatlarda zikr sayğacı
-
Səssiz rejimdə dua etmə tətbiqləri
-
Gündəlik ayə paylaşan mesajlar Bunlar gün ərzində Allaha yönəlməyi xatırladır. Amma özünü ibadətdən azad etməməlidir.
X. Müsəlmanın Rəqəmsal Əxlaqı: "Əxlaq da Onlayndır"
İslam əxlaqı təkcə fiziki davranışlara deyil, virtual davranışlara da aiddir:
-
Kimisə təhqir etmək – klaviatura arxasından da günahdır
-
Fərdi fotoları yaymaq – qəti haramdır
-
Bəyəndiklərimiz, paylaşdıqlarımız – şəxsiyyətimizin göstəricisidir
XI. Ayələr və Texnologiya
Quranda texnologiya yoxdur, amma onun işarələri var:
"Məgər onlar yer üzündə gəzməyiblər ki, düşünüb başa düşsünlər?" (Həcc, 46) "Sizi bir kişi və qadından yaratdıq... tanış olasınız deyə millətlər və tayfalar etdik." (Hucurat, 13) Bu ayələr elmə, araşdırmaya, ünsiyyətə açıq olmağı təlqin edir. Texnologiya bu məqsədlə istifadə olunarsa, İslamla uyğunlaşar.
XII. SAİT Təhlili: Sosial, Akademik, İctimai və Tədqiqat Perspektivi
-
Sosial: Texnologiya dinin cəmiyyətə çatdırılmasını sürətləndirir
-
Akademik: Rəqəmsal texnologiyanın fiqhə və tədrisə təsiri
-
İctimai: Yeni dini liderlik formaları: virtual şeyxlər, sosial media müftiləri
-
Tədqiqat: Mobil tətbiqlərin dini davranışlara təsiri – yeni empirik sahə
XIII. Nəticə: Qiblə Yönü Ekranda, Amma Ürəkdə Olmalıdır
Texnologiya bir vasitədir – doğru istifadə olunarsa, imanlı insanın yol yoldaşıdır. Amma məqsəd o cihazla qibləni tapmaq yox, qəlbin istiqamətini düzəltməkdir. Dini rəqəmsallaşdırmaq olmaz – amma texnologiya ilə dini yaşatmaq mümkündür.
Sual Sənin Üçündür:
Texnologiya sənin üçün dinə yaxınlaşmaq vasitəsidirmi? Mobil tətbiqlərlə edilən ibadət ruhani dəyəri əvəz edə bilərmi?
Rəyini bizimlə paylaş – fikrin başqalarına yol ola bilər.
.